Truy xuất nguồn gốc – “Tấm vé thông hành” vào EU

Dữ liệu phân tán cản trở truy xuất toàn trình

Trái cà phê chín – nguyên liệu đầu vào cần được xác định rõ nguồn gốc theo yêu cầu truy xuất của EU.

Cà phê và cao su hiện là hai mặt hàng nông sản chủ lực của Việt Nam, ghi nhận tín hiệu tăng trưởng xuất khẩu tích cực tại thị trường châu Âu. Trong 4 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu cà phê sang Đức đạt 628 triệu USD (tăng 97% so với cùng kỳ), sang Ý đạt 307 triệu USD (tăng 33,8%) và sang Tây Ban Nha đạt 292 triệu USD (tăng 51,3%). Với mặt hàng cao su, giá trị xuất khẩu duy trì ở mức 7–8 tỷ USD mỗi năm, trong đó thị trường EU chiếm khoảng 7,4%, chủ yếu là các sản phẩm có giá trị gia tăng cao.

Tuy nhiên, để duy trì đà tăng trưởng này và đáp ứng yêu cầu của Quy định chống phá rừng của EU (EUDR), các sản phẩm xuất khẩu buộc phải chứng minh được tính hợp pháp và minh bạch trong toàn bộ chuỗi cung ứng – đặc biệt là nguồn gốc không liên quan đến phá rừng. Từ ngày 1/1/2026, tất cả lô hàng xuất sang EU phải đi kèm hồ sơ truy xuất nguồn gốc chi tiết, trong đó yêu cầu cốt lõi là cung cấp tọa độ địa lý theo dạng đa giác, tức xác định rõ ranh giới vùng trồng của từng lô hàng.

Thực tế hiện nay, dữ liệu vùng trồng – nhất là đối với cao su tiểu điền và cà phê sản xuất quy mô hộ gia đình – vẫn còn rất phân tán. Theo ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ NN&PTNT), dù EU đã xếp Việt Nam vào nhóm “rủi ro thấp” – đồng nghĩa với việc chỉ kiểm tra 1% số lô hàng – nhưng kèm theo đó là những đòi hỏi chặt chẽ về thông tin hộ trồng, vùng sản xuất và thương lái. Nếu không có hệ thống dữ liệu đầy đủ, tin cậy, doanh nghiệp sẽ rất khó khai báo truy xuất đúng chuẩn, dẫn đến nguy cơ bị “cảnh báo đỏ”, tương tự như thẻ vàng IUU trong lĩnh vực thủy sản.

Hiện tại, hệ thống truy xuất phục vụ EUDR mới đang ở giai đoạn thử nghiệm và triển khai trên quy mô hạn chế. Đơn cử, hệ thống do tổ chức IDH phát triển đang được thử nghiệm tại Tây Nguyên mới chỉ bao phủ 137.000 ha cà phê, trong khi mục tiêu là mở rộng ra 462.000 ha – tương đương 80% diện tích cà phê trọng điểm. Đối với cao su tiểu điền – chiếm tỷ trọng lớn trong tổng diện tích – đến nay vẫn chưa có nguồn tài trợ xây dựng cơ sở dữ liệu. Nếu không có giải pháp tổng thể và sự vào cuộc đồng bộ từ trung ương đến địa phương, tiến độ thực hiện EUDR sẽ đối mặt với nguy cơ chậm trễ.

Đồng bộ hệ thống để thực thi hiệu quả EUDR

Cà phê rang xay – sản phẩm nông sản đang hướng tới truy xuất minh bạch để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu vào thị trường EU.

Theo Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Hoàng Trung, yếu tố then chốt để thực thi hiệu quả EUDR là xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu truy xuất gồm ba lớp: dữ liệu rừng, dữ liệu vùng trồng và hệ thống truy xuất theo tọa độ đa giác. Hệ thống này không chỉ phục vụ công tác kiểm tra của cơ quan quản lý nhà nước mà còn là công cụ hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình giao thương với đối tác EU.

Cụ thể, dữ liệu rừng cần thể hiện rõ ranh giới và hiện trạng vào hai thời điểm: ngày 31/12/2020 (mốc không được phá rừng) và thời điểm kiểm tra xuất khẩu. Dữ liệu vùng trồng phải bao gồm vị trí cụ thể của vườn cây, thông tin chủ hộ, loại cây trồng và sản lượng dự kiến. Hệ thống truy xuất phải theo dõi đầy đủ hành trình sản phẩm từ vườn – đến đại lý thu mua – đến doanh nghiệp xuất khẩu, đồng thời có khả năng xuất báo cáo đúng định dạng quy định của EU.

Để vận hành hiệu quả hệ thống, cần phát triển phần mềm đồng bộ, kết nối liên thông từ trung ương đến địa phương, đảm bảo bảo mật dữ liệu và thường xuyên cập nhật. Ngoài ra, việc tổ chức các đợt tập huấn chuyên sâu tại địa phương là rất cần thiết, đặc biệt ở các tỉnh đang trong quá trình sáp nhập xã, huyện từ tháng 7/2025. Việc cập nhật kịp thời thông tin hành chính sẽ giúp tránh tình trạng sai lệch, rối loạn dữ liệu khi vận hành hệ thống.

Một số doanh nghiệp lớn trong ngành cà phê như Simexco Đắk Lắk, Intimex, Tín Nghĩa… đã bước đầu tiếp cận hệ thống EUDR. Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng đủ năng lực và nguồn lực để tự xây dựng hồ sơ truy xuất toàn trình nếu thiếu sự hướng dẫn cụ thể từ cơ quan chức năng.

Đối với nhóm cao su tiểu điền – nơi cung cấp phần lớn nguyên liệu đầu vào cho các sản phẩm xuất khẩu sang EU – Hiệp hội Cao su Việt Nam kiến nghị cần khẩn trương xây dựng bộ dữ liệu nền. Đồng thời, việc thành lập tổ công tác chuyên trách về EUDR – gồm đại diện Vụ Hợp tác quốc tế, Cục Trồng trọt và tổ chức IDH – được kỳ vọng sẽ tháo gỡ các nút thắt kỹ thuật, tài chính và hỗ trợ đối thoại chính sách với phía EU.

Dưới góc độ kỹ thuật, truy xuất theo tọa độ đa giác không chỉ là giải pháp để đáp ứng yêu cầu bắt buộc của EUDR, mà còn là bước đi chiến lược giúp nâng cao vị thế nông sản Việt Nam trong bối cảnh minh bạch hóa chuỗi cung ứng đang trở thành xu thế toàn cầu. Doanh nghiệp cần xem đây là cơ hội để khẳng định thương hiệu và gia tăng lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Chỉ còn chưa đầy 18 tháng để hoàn thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc bằng tọa độ đa giác cho các nhóm sản phẩm như cà phê, cao su và gỗ. Đây không chỉ là một yêu cầu bắt buộc, mà còn là “bài kiểm tra sức bền” của toàn bộ chuỗi cung ứng nông sản Việt Nam. Sự phối hợp chủ động giữa cơ quan nhà nước, chính quyền địa phương, cộng đồng doanh nghiệp và từng nông hộ sẽ là yếu tố quyết định thành công của chiến lược xuất khẩu bền vững vào thị trường EU.

Nông sản Việt vững bước trên hành trình chất lượng

Chủ động kiểm soát chất lượng nông sản xuất khẩu

Xuất khẩu sầu riêng và bài toán chất lượng bền vững

Ngành rau quả chuyển mình trước thử thách mới

Hậu kiểm – “tấm vé giữ uy tín” cho nông sản Việt trên thị trường quốc tế