Xuất khẩu sầu riêng và bài toán chất lượng bền vững

Sự cố chất lượng phơi bày lỗ hổng quản lý

Nông dân chăm sóc vườn sầu riêng trong giai đoạn chuẩn bị thu hoạch, hướng tới sản xuất an toàn và bền vững.

Sự việc nhiều lô sầu riêng xuất khẩu sang Trung Quốc bị phát hiện tồn dư kim loại nặng Cadimi vượt ngưỡng cho phép không chỉ khiến ngành rau quả Việt Nam thiệt hại kinh tế, mà còn ảnh hưởng đến uy tín thương hiệu và mục tiêu tăng trưởng bền vững.

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, năm 2023, sầu riêng Việt Nam đạt giá trị xuất khẩu hơn 2 tỷ USD và tăng vọt lên trên 3,2 tỷ USD năm 2024, đóng góp gần 47% kim ngạch toàn ngành rau quả. Tuy nhiên, mục tiêu xuất khẩu 3,7 tỷ USD trong năm 2025 đang bị đe dọa nghiêm trọng bởi hàng loạt lô hàng bị phía Trung Quốc trả về do phát hiện dư lượng Cadimi và Vàng O vượt ngưỡng.

Theo ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, nguyên nhân chính dẫn đến tồn dư Cadimi là do tích tụ kim loại nặng trong đất, xuất phát từ việc lạm dụng phân bón hóa học, đặc biệt là phân lân như DAP trong canh tác kéo dài. Khi quá trình sản xuất chạy theo năng suất, thiếu giám sát đầu vào, những chất độc này dần xâm nhập vào cây trồng mà người nông dân không hay biết.

Ngoài ra, việc sử dụng chất cấm Vàng O trong khâu sơ chế để tạo màu vàng bắt mắt và thúc chín quả đã vi phạm nghiêm trọng quy định an toàn thực phẩm. Dư lượng hóa chất bị phát hiện tại cửa khẩu cho thấy quy trình xử lý sau thu hoạch đang bộc lộ nhiều bất cập, thiếu kiểm soát đồng bộ.

Bên cạnh đó, việc mở rộng diện tích trồng sầu riêng một cách ồ ạt nhưng không đi kèm kiểm soát chất lượng, cũng như sự lỏng lẻo trong quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, khiến chỉ một lô hàng vi phạm có thể kéo theo hậu quả cho cả vùng, thậm chí cả nước.

Sự cố lần này là một lời cảnh tỉnh nghiêm khắc về tính bền vững trong phát triển ngành sầu riêng – một mặt hàng từng được kỳ vọng sẽ góp phần giảm nhập siêu, thậm chí đóng góp 1,6% GDP quốc gia nếu đạt mức tăng trưởng mong đợi.

Nâng chuẩn sản xuất để giữ thị trường xuất khẩu

Sầu riêng được thu gom để chuẩn bị đóng gói, nhưng vẫn còn nhiều bất cập trong kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm.

Trước nguy cơ đánh mất thị trường Trung Quốc – nơi tiêu thụ phần lớn sản lượng sầu riêng Việt Nam – các chuyên gia cho rằng việc nâng chuẩn sản xuất và tăng cường giám sát là nhiệm vụ cấp thiết lúc này.

Ông Đặng Phúc Nguyên đề xuất thiết lập hệ thống giám sát chất lượng từ gốc, kiểm soát chặt đầu vào tại các vùng trồng sầu riêng. Điều này đòi hỏi tăng năng lực kiểm nghiệm tại chỗ, nâng cấp hệ thống xét nghiệm an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật phủ kín các vùng trồng trọng điểm. Khi cần truy xuất mã số, nguồn gốc, dư lượng chất cấm, cơ quan chức năng có thể phản ứng nhanh và minh bạch hơn.

Bên cạnh đó, việc xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, gian lận thương mại và sử dụng chất cấm cần được quy định rõ ràng bằng chế tài đủ mạnh. Về lâu dài, cần xây dựng các vùng trồng tập trung theo hướng bền vững, siết chặt cấp và quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói và kiểm soát đầu vào vật tư nông nghiệp.

Ở góc nhìn doanh nghiệp, ông Vũ Duy Hải, Tổng Giám đốc Vinacam nhấn mạnh rằng quy trình quản lý chất lượng không nên dừng ở khâu thông quan. Hàng hóa dù được cấp chứng nhận hợp lệ, vẫn cần giám sát trong suốt quá trình lưu thông. “Nếu phát hiện tồn dư Cadimi vượt ngưỡng, cần công bố công khai. Việc im lặng không chỉ gây rối loạn thị trường mà còn tạo điều kiện cho sản phẩm không đạt chuẩn quay lại chuỗi sản xuất,” ông Hải nói.

Ông Hải cũng khẳng định, việc được cấp mã số vùng trồng không đồng nghĩa hàng hóa sẽ được thị trường chấp nhận nếu vấn đề tồn dư hóa chất vẫn chưa được giải quyết tận gốc. Do đó, cần có sự vào cuộc mạnh mẽ từ các nhà khoa học và nhà quản lý nhằm xử lý triệt để tình trạng nhiễm Cadimi, Vàng O và các chất cấm khác.

Giải pháp công nghệ cũng được các doanh nghiệp ứng dụng để kiểm soát rủi ro từ sớm. Ông Nguyễn Đỗ Dũng, Tổng Giám đốc Công ty Công nghệ Nông nghiệp Enfarm tại Tây Nguyên cho biết, hiện đơn vị đã áp dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) để theo dõi chất lượng đất, cảnh báo nguy cơ nhiễm độc trước mùa thu hoạch. Nhờ đó, có thể xác định sớm các khu vực có nguy cơ cao và can thiệp kịp thời, giúp tiết kiệm chi phí và giảm tới 70% số mẫu cần xét nghiệm.

Nền tảng số của Enfarm cũng cho phép lấy mẫu, phân tích và trả kết quả nhanh chóng thay vì làm thủ công, góp phần tăng tốc quá trình kiểm tra, kiểm soát. Đây là hướng đi tiềm năng để hỗ trợ doanh nghiệp và nông dân thích ứng với các yêu cầu ngày càng khắt khe từ thị trường quốc tế.

Việc lấy lại niềm tin từ phía đối tác nhập khẩu không chỉ phụ thuộc vào các chính sách, mà còn cần nỗ lực đồng bộ giữa nhà nước, doanh nghiệp và nông dân trong việc thay đổi tư duy sản xuất – từ “nhiều” sang “chất”. Chỉ khi đảm bảo an toàn thực phẩm và minh bạch nguồn gốc, sầu riêng Việt Nam mới giữ vững được vị thế trên thị trường tỷ dân.

Sầu riêng đông lạnh Việt Nam bứt tốc trên thị trường tỷ dân

Kiểm tra cadimi trong phân bón là mấu chốt bảo vệ thương hiệu sầu riêng Việt

Giá sầu riêng giảm sâu, nhà vườn lao đao

Sầu riêng Việt: Từ “trái cây tỷ đô” đến bài học về phát triển bền vững

Những điều cần lưu ý khi ăn sầu riêng