Nghịch lý ngành cà phê: "Vua" xuất khẩu nhân xanh, "lép vế" trên sân nhà chế biến sâu

Nghịch lý ngành cà phê: "Vua" xuất khẩu nhân xanh, "lép vế" trên sân nhà chế biến sâu.

Khối ngoại thắng lớn trên mặt trận xuất khẩu

Báo cáo của VICOFA cho thấy một tháng 7 đầy khởi sắc của ngành cà phê Việt Nam. Cụ thể, các doanh nghiệp đã xuất khẩu khoảng 102.810 tấn cà phê, thu về 567,43 triệu USD. Những con số này thể hiện sự tăng trưởng đột phá, tăng đến 36% về khối lượng và 49,2% về kim ngạch so với cùng kỳ năm 2024. Lũy kế 7 tháng đầu năm 2025, ngành cà phê đã mang về cho đất nước hơn 6 tỉ USD từ gần 1,1 triệu tấn cà phê xuất khẩu, một thành tích đáng ghi nhận.

Điểm sáng đặc biệt là mức giá xuất khẩu. Chưa bao giờ giá cà phê Việt Nam lại đạt mức cao đến vậy, với đơn giá bình quân cà phê Robusta lên tới 4.736 USD/tấn và Arabica chạm mốc 6.813 USD/tấn, cao hơn đáng kể so với giá giao dịch trên các sàn quốc tế. Điều này chứng tỏ chất lượng và nhu cầu đối với cà phê nhân của Việt Nam đang rất lớn.

Tuy nhiên, khi phân tích sâu hơn vào cơ cấu doanh nghiệp xuất khẩu, một xu hướng đáng chú ý đã lộ rõ: sự áp đảo của các doanh nghiệp FDI. Trong tháng 7, thị phần xuất khẩu cà phê nhân sống của khối FDI đã tăng vọt, chiếm tới 42,7% tổng khối lượng và 46,4% tổng kim ngạch. Con số này cao hơn rất nhiều so với mức thị phần trung bình khoảng 30% mà khối này thường nắm giữ.

Cú "soán ngôi" ngoạn mục nhất thuộc về Louis Dreyfus Company Việt Nam (LDC), một công ty toàn cầu có nguồn gốc từ châu Âu. Trong tháng 7, LDC đã vươn lên vị trí số 1 về xuất khẩu cà phê nhân, vượt qua những tên tuổi kỳ cựu của Việt Nam như Intimex, Vĩnh Hiệp hay Simexco Đắk Lắk. Chỉ riêng LDC đã xuất khẩu 12.012 tấn cà phê, đạt giá trị gần 67,3 triệu USD. Rõ ràng, trên mặt trận xuất khẩu nguyên liệu thô, các "ông lớn" ngoại đang ngày càng chứng tỏ ưu thế về mạng lưới, vốn và khả năng điều tiết thị trường.

Bài toán thương hiệu và giá trị gia tăng: Doanh nghiệp Việt đang ở đâu?

Nếu ở mảng xuất khẩu cà phê nhân, doanh nghiệp Việt vẫn còn cạnh tranh sòng phẳng, thì ở mảng cà phê chế biến (rang xay, hòa tan), bức tranh lại hoàn toàn khác. Đây mới chính là nơi bộc lộ rõ nhất nghịch lý "lép vế trên sân nhà". Theo số liệu của VICOFA, khối FDI chiếm thị phần gần như tuyệt đối với 86,2% ở mảng cà phê chế biến.

Trong bảng xếp hạng các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê chế biến, Nestle Việt Nam vững vàng ở vị trí dẫn đầu, bỏ xa các đối thủ. Đáng buồn thay, trong top 10 doanh nghiệp hàng đầu của lĩnh vực mang lại giá trị gia tăng cao này, chỉ có duy nhất một đại diện của Việt Nam là Trung Nguyên, và cũng chỉ ở một vị trí khá khiêm tốn là số 8.

Điều này đặt ra một câu hỏi lớn cho cả ngành cà phê lẫn các nhà hoạch định chính sách: Tại sao một quốc gia là "vua" về sản lượng và xuất khẩu nhân xanh lại yếu thế đến vậy trong việc tạo ra những sản phẩm cuối cùng mang thương hiệu của chính mình? Chúng ta đang gia công trên chính quê hương mình, bán đi phần tinh túy nhất là nguyên liệu thô với biên lợi nhuận thấp, để rồi nhường lại "miếng bánh" béo bở nhất là sản phẩm có thương hiệu, có giá trị gia tăng cao cho các tập đoàn nước ngoài.

Phải chăng doanh nghiệp Việt đang thiếu vốn, thiếu công nghệ chế biến sâu, hay đang yếu trong khâu xây dựng và quản trị thương hiệu trên thị trường quốc tế? Câu chuyện của tháng 7/2025 không chỉ đơn thuần là những con số. Nó là một lời cảnh báo, một hồi chuông thúc giục ngành cà phê Việt Nam cần có một cuộc chuyển mình mạnh mẽ. Đã đến lúc phải thay đổi tư duy, chuyển từ việc tập trung vào sản lượng xuất khẩu thô sang đầu tư vào chiều sâu, xây dựng những thương hiệu cà phê Việt đủ sức cạnh tranh sòng phẳng với các ông lớn toàn cầu, không chỉ ở thị trường quốc tế mà ngay cả trên sân nhà. Nếu không, nghịch lý "vua xuất khẩu, người làm thuê" sẽ còn tiếp diễn trong nhiều năm tới.

Giá cà phê trong nước neo cao kỷ lục, thị trường nín thở chờ biến số mới

Kiến nghị khẩn cấp gỡ rào cản thuế VAT 5% cho nông sản xuất khẩu

Giá cà phê hôm nay 29/7 bùng nổ, thị trường trong nước và thế giới đồng loạt tăng vọt