Bảo vệ hàng hoá Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Thép là một trong những mặt hàng bị điều tra phòng vệ thương mại nhiều nhất.

Số vụ điều tra mới tăng gấp đôi

Theo Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương, tính đến cuối năm 2024, hàng hóa Việt Nam đã chịu điều tra trong khoảng 273 vụ việc phòng vệ thương mại (PVTM) tại 25 thị trường. Đây đều là những thị trường chủ lực, bao gồm cả những thị trường có Hiệp định thương mại tự do (FTA) với Việt Nam.

Riêng năm 2024 chứng kiến số lượng vụ điều tra PVTM gia tăng đáng kể với 29 vụ điều tra mới - tăng gấp đôi so với năm 2023 và chỉ thấp hơn mức đỉnh 39 vụ của năm 2020. Điều đáng nói, không chỉ các mặt hàng xuất khẩu chủ lực như thép, nhôm, thủy sản, gỗ bị điều tra, mà ngay cả các mặt hàng nhỏ như đĩa giấy – với kim ngạch chỉ khoảng 9 triệu USD – cũng không nằm ngoài tầm ngắm.

Hoa Kỳ, thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, dẫn đầu trong việc áp dụng các biện pháp PVTM đối với hàng hóa Việt Nam. Ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán thương mại, Trưởng Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ cho biết, các biện pháp phòng vệ thương mại của chính quyền Hoa Kỳ ngày càng gia tăng: “Áp dụng đồng thời cả điều tra phá giá và trợ cấp, thậm chí đưa vào các yếu tố mới như tính trợ cấp xuyên biên giới, các quy định về lao động và môi trường. Điều này khiến doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam gặp nhiều khó khăn”.

Nguyên nhân chính khiến các vụ PVTM gia tăng đến từ nhiều yếu tố. Thứ nhất, thặng dư thương mại lớn của Việt Nam, đặc biệt với Hoa Kỳ, đạt mức 102 tỷ USD trong 10 tháng đầu năm 2024, chỉ sau Trung Quốc và Mexico. Điều này khiến các doanh nghiệp sản xuất nội địa tại Hoa Kỳ chịu áp lực cạnh tranh gay gắt. Thứ hai, hàng hóa Việt Nam ngày càng chiếm lĩnh thị trường nhờ giá cả cạnh tranh và chất lượng cải thiện, gây ra xung đột lợi ích với các nhà sản xuất nội địa tại thị trường nhập khẩu. Thứ ba là chính sách bảo hộ gia tăng mạnh mẽ, tập trung vào việc bảo vệ ngành sản xuất nội địa và lao động trong nước.

Ông Hưng nhận định, giai đoạn sau khi Tổng thống đắc cử Donald Trump nhậm chức sẽ là giai đoạn khá khó khăn đối với các nước xuất khẩu có thặng dư thương mại lớn sang Hoa Kỳ, trong đó có Việt Nam. Trong các tuyên bố khi vận động tranh cử, ông Trump nêu là sẽ áp thuế 10% đối với toàn bộ hàng hóa nhập khẩu toàn cầu, riêng 60% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc và 25% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mexico và Canada. Ông Trump cũng tuyên bố nếu EU không hợp tác trong vấn đề tăng cường mua các mặt hàng dầu khí, mặt hàng năng lượng truyền thống thì sẽ áp thuế lên hàng xuất khẩu của khối này. Như vậy có thể hiểu là thuế quan sẽ là công cụ, chính sách thương mại chính của chính quyền Hoa Kỳ trong thời gian tới.

Bên cạnh thuế quan thì Hoa Kỳ cũng có thể tăng cường áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. Tại nhiệm kỳ đầu tiên của ông Donald Trump, số vụ việc phòng vệ thương mại đã tăng khoảng 40%.

“Việc Việt Nam trong 10 tháng đầu năm 2024 đứng thứ ba về thặng dư thương mại, chỉ sau Trung Quốc và Mexico sẽ khiến chúng ta gặp nhiều khó khăn trong thời gian tới”, Tham tán thương mại Việt Nam tại Hoa Kỳ dự báo.

Đối diện rất nhiều áp lực từ các vụ điều tra, tuy vậy, ông Trịnh Anh Tuấn - Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, Cục Phòng vệ thương mại đã thiết lập và vận hành hệ thống cảnh báo sớm nhằm theo dõi, thu thập và phân tích dữ liệu về các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam có rủi ro bị nước ngoài tiến hành điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại.

Cục Phòng vệ thương mại cũng sử dụng nguồn thông tin gửi về từ hệ thống hơn 60 thương vụ tại các thị trường xuất khẩu chính liên quan đến những nguy cơ, khả năng xảy ra điều tra phòng vệ thương mại, những xung đột giữa hàng hóa xuất khẩu của ta với hàng hóa tại thị trường sở tại.

Hiện tại, Cục đang theo dõi biến động của hơn 300 mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang các thị trường có tần suất điều tra phòng vệ thương mại lớn. Ngoài ra, Cục còn đẩy mạnh phổ biến các quy định về xuất xứ, quy định về phòng vệ thương mại đến các doanh nghiệp nhằm ngăn chặn từ đầu những hành vi khai báo thông tin không chính xác và việc tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp.

“Cùng với việc tăng cường cảnh báo sớm, với vai trò là cơ quan đầu mối quản lý và công tác trong phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương đã triển khai hàng loạt biện pháp quyết liệt khác nhằm bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của doanh nghiệp Việt Nam. Nhờ đó, đã hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu xử lý và chấm dứt gần 50% số vụ việc phòng vệ thương mại do nước ngoài khởi xướng và nhiều vụ việc trong năm 2024 đạt được kết quả tích cực”, ông Trịnh Anh Tuấn cho biết thêm.

Đảm bảo lợi ích cao nhất cho cộng đồng doanh nghiệp

Ông Trịnh Anh Tuấn - Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương).

Theo ông Tuấn, tình hình thế giới tiếp tục có nhiều biến động nhanh và khó lường, sẽ tạo dựng một bối cảnh mới cho phòng vệ thương mại toàn cầu. Do vậy, các quốc gia sẽ có xu hướng áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại ngày càng nhiều, cùng với đó, mức độ phức tạp và quy mô của các vụ việc cũng tăng lên.

Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại nêu một số xu hướng điều tra phòng vệ thương mại trong năm 2025, cụ thể:

Các nước áp dụng các quy định pháp luật mới nhằm tăng mức thuế có thể áp dụng, thông qua việc sử dụng các quy định về nền kinh tế phi thị trường, tình hình thị trường đặc biệt; yêu cầu, đòi hỏi khắt khe hơn về thủ tục khi tham gia các vụ việc phòng vệ thương mại...

Trước bối cảnh đó, ông Tuấn cho biết, Cục Phòng vệ thương mại sẽ tiếp tục đồng hành cùng các doanh nghiệp Việt Nam trong các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại để đảm bảo lợi ích cao nhất cho cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam. Đồng thời, Cục sẽ tiếp tục nghiên cứu rà soát và hoàn thiện pháp luật phòng vệ thương mại của Việt Nam đảm bảo đáp ứng yêu cầu thực tiễn, đồng bộ, phù hợp và thống nhất với các cam kết quốc tế.

Ông Trịnh Anh Tuấn chi sẻ, việc thúc đẩy một quốc gia công nhận Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế thị trường sẽ giúp các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam được đối xử một cách bình đẳng hơn trong các vụ điều tra chống bán phá giá/chống trợ cấp khi biên độ phá giá/trợ cấp được tính toán dựa trên chính chi phí sản xuất của doanh nghiệp thay vì sử dụng chi phí sản xuất của một quốc gia khác làm “giá trị thay thế”. Điều này có thể khiến mức thuế chống bán phá giá/chống trợ cấp thấp hơn và phản ánh sát hơn tình hình sản xuất, kinh doanh thực tế của doanh nghiệp Việt Nam.

Theo đó, Cục Phòng vệ thương mại sẽ tiếp tục tăng cường nghiên cứu, tham mưu, đề xuất các phương án và cách thức hợp tác để thúc đẩy các quốc gia xem xét công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường. Cụ thể, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương đang xây dựng kế hoạch nghiên cứu việc thúc đẩy một số nước công nhận Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế thị trường trong các vụ việc phòng vệ thương mại giai đoạn 2024-2030, trong đó tập trung vào các nước có nội luật quy định về vấn đề kinh tế thị trường hoặc các biến thể của kinh tế thị trường, đồng thời cũng là các đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam.

Hoàn thiện hệ thống pháp luật về các biện pháp phòng vệ thương mại

Ban hành Bản câu hỏi điều tra rà soát áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại với đường mía

Gia hạn nộp Bản trả lời câu hỏi điều tra chống lẩn tránh PVTM với đường mía