“Tam giác chính sách” của EU làm khó chuỗi logistics nông sản Việt Nam

Những quy định mới của EU đang tạo ra áp lực lớn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, thực phẩm của Việt Nam.

“Bộ ba” chính sách tạo tam giác áp lực lên logistics Việt Nam

Theo ông Phạm Hoài Trung – Chuyên gia ESG và phân tích vòng đời sản phẩm (LCA), bộ ba chính sách chiến lược của EU gồm Chỉ thị Báo cáo Phát triển bền vững doanh nghiệp (CSRD), Hệ thống phân loại xanh (EU Taxonomy) và Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) đang hình thành một “tam giác áp lực” với phạm vi ảnh hưởng sâu rộng đến cả các doanh nghiệp ngoài EU, trong đó có Việt Nam.

CSRD là một chỉ thị pháp lý mới của EU, thay thế cho Chỉ thị báo cáo phi tài chính (NFRD) trước đây, mở rộng yêu cầu minh bạch thông tin ESG cho tất cả các doanh nghiệp lớn trong EU và các doanh nghiệp ngoài EU nếu có hoạt động kinh doanh đáng kể tại thị trường này.

Theo đó, các công ty phải công bố thông tin phát triển bền vững không chỉ trong nội bộ mà còn trên toàn chuỗi giá trị, bao gồm cả các nhà cung cấp và đối tác logistics ở các quốc gia thứ ba như Việt Nam. Doanh nghiệp logistics và cảng biển cung cấp dịch vụ cho khách hàng EU sẽ buộc phải cung cấp dữ liệu về phát thải, năng lượng, tiêu hao tài nguyên, tác động xã hội và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.

EU Taxonomy là một khung kỹ thuật, phân loại các hoạt động kinh tế được coi là “xanh chính thức” nếu đáp ứng đồng thời 4 điều kiện: đóng góp đáng kể vào ít nhất 1 trong 6 mục tiêu môi trường; không gây tổn hại đáng kể đến các mục tiêu khác (DNSH); tuân thủ các chuẩn mực xã hội quốc tế; và phù hợp với tiêu chí kỹ thuật chuyên ngành do EU ban hành.

Mối quan hệ giữa CSRD và Taxonomy là bắt buộc và hai chiều: CSRD yêu cầu doanh nghiệp phải công bố tỷ lệ hoạt động và đầu tư phù hợp với tiêu chuẩn “green-aligned”, còn Taxonomy cung cấp khung kỹ thuật để xác định điều gì là “xanh”.

Yếu tố thứ ba là EPR. Dù khởi nguồn từ ngành bao bì và hàng tiêu dùng, EPR đang được mở rộng sang các ngành có vai trò phát sinh chất thải bao bì như logistics và vận tải. Theo đó, doanh nghiệp phải đảm bảo bao bì, pallet, thùng container, vật liệu đóng gói không chỉ là “tiện ích” mà còn được thiết kế tái sử dụng, truy xuất được nguồn gốc và được thu hồi theo quy trình rõ ràng.

Cảng biển và kho logistics có thể bị buộc phải xây dựng hệ thống thu gom, phân loại và báo cáo lượng rác thải nhựa, giấy, gỗ phát sinh từ hàng hóa trung chuyển. Nếu không chứng minh được dịch vụ phù hợp với EU Taxonomy, doanh nghiệp logistics Việt có thể bị khách hàng EU loại khỏi báo cáo CSRD – dẫn đến bị cắt giảm hoặc chấm dứt hợp tác.

Doanh nghiệp không chuyển đổi sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu

Ông Phạm Hoài Trung – Chuyên gia ESG và phân tích vòng đời sản phẩm (LCA). Ảnh: NH

Tác động trực tiếp đầu tiên của “tam giác áp lực” là yêu cầu cung cấp dữ liệu ESG và vòng đời carbon. Các doanh nghiệp phải đo lường lượng phát thải CO₂ của phương tiện, hiệu suất nhiên liệu, tiêu thụ điện của nhà kho, mức độ tự động hóa và số hóa. Cảng biển phải công bố cường độ phát thải CO₂/tấn hàng, khả năng sử dụng điện bờ, năng lượng tái tạo và quy trình xử lý nước thải – nếu muốn duy trì hợp đồng với các hãng tàu EU.

Tác động gián tiếp là nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi các tập đoàn logistics quốc tế hoặc chủ hàng lớn cần tối ưu tỷ lệ hoạt động xanh trong báo cáo CSRD, họ sẽ chỉ hợp tác với những đối tác có thể hỗ trợ đạt mục tiêu này. Doanh nghiệp Việt nếu không có báo cáo carbon, không chứng minh được tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế, sẽ không thể tiếp cận chuỗi giá trị cao.

Theo ông Trung, khi bộ ba chính sách cùng lúc tạo sức ép, doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với chi phí tuân thủ tăng vọt nếu không có lộ trình chuyển đổi rõ ràng. Việc đo phát thải và thực hiện LCA không thể làm thủ công. Nếu không đầu tư vào công nghệ theo dõi và hệ thống báo cáo ESG theo chuẩn quốc tế như GRI, CDP, ISO…, doanh nghiệp sẽ bị bế tắc.

Ngoài ra, rủi ro mất thị phần là hiện hữu. Các hãng tàu và nhà nhập khẩu EU sẽ chỉ lựa chọn đối tác cung cấp dịch vụ vận tải, lưu kho có mức phát thải carbon thấp, minh bạch và có định hướng xanh hóa. Doanh nghiệp Việt không đáp ứng sẽ bị loại khỏi cuộc chơi.

Giải pháp được ông Trung đề xuất là các doanh nghiệp logistics, cảng biển nên hợp tác với các đơn vị tư vấn chuyên sâu về ESG tại Việt Nam, như Azitech hoặc Green Go – những đơn vị đang hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng hệ thống phân tích vòng đời logistics, báo cáo ESG đa chuẩn và đánh giá mức độ taxonomy-aligned cho từng hoạt động cụ thể.

Bên cạnh đó, vai trò của các hiệp hội ngành là rất quan trọng. Các hiệp hội logistics, cảng biển và khu công nghiệp cần đi đầu trong việc kiến tạo bộ tiêu chí logistics xanh chuẩn quốc gia, kết nối doanh nghiệp với các chương trình tài chính xanh quốc tế và hỗ trợ đào tạo nhân lực ESG, EPR. Xây dựng hệ thống chia sẻ dữ liệu ESG theo ngành cũng là bước quan trọng nhằm giảm gánh nặng cho doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Ông Trung kết luận, CSRD, EU Taxonomy và EPR đang tái định hình lại cấu trúc chuỗi cung ứng quốc tế, trong đó logistics là mắt xích đầu tiên buộc phải chuyển đổi. Doanh nghiệp Việt không còn nhiều thời gian để chuẩn bị. Chủ động đầu tư vào hệ thống dữ liệu và hợp tác đúng đối tác tư vấn là chìa khóa để không chỉ tồn tại, mà còn bứt phá trong kỷ nguyên xanh hóa toàn cầu.

Xuất khẩu cá tra sang thị trường EU ghi nhận tín hiệu khả quan

Tôm Việt Nam khẳng định vị thế trên thị trường EU

Hà Lan nhập khẩu cá tra Việt Nam nhiều nhất trong khối EU