Philippines dừng nhập khẩu gạo: Cú sốc ngắn hạn hay bài toán dài hạn cho Việt Nam?

Theo số liệu Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), ngày 29-8, giá gạo thơm 5% tấm của Việt Nam xuất khẩu chỉ còn 455 – 460 USD/tấn.

Giá gạo giảm sâu, doanh nghiệp và nông dân chịu áp lực

Quyết định của Philippines – thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam – có hiệu lực đúng thời điểm nhạy cảm. Theo ông Nguyễn Vĩnh Trọng, Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng (Đồng Tháp), giá lúa gạo trong nước đã rơi xuống mức thấp nhất trong vài năm qua, tương đương thời điểm trước khi Ấn Độ cấm xuất khẩu gạo vào tháng 7-2023.

Ông Trọng cho biết, ngay từ đầu tháng 8, khi xuất hiện thông tin Philippines sắp ngừng nhập khẩu, nhiều doanh nghiệp tranh thủ gom hàng khiến giá tăng. Tuy nhiên, sang nửa cuối tháng, thị trường hạ nhiệt khi khách hàng đã mua đủ, cộng thêm nguồn cung từ Thái Lan, Campuchia và sắp tới là Trung Quốc bước vào vụ thu hoạch, khiến giá tiếp tục đi xuống.

Theo số liệu Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), ngày 29-8, giá gạo thơm 5% tấm xuất khẩu chỉ còn 455 – 460 USD/tấn, giảm 5 USD/tấn so với kỳ trước; gạo jasmine duy trì ở mức 545 – 549 USD/tấn. Trong khi đó, gạo trắng 5% tấm của Thái Lan chỉ ở mức 354 – 358 USD/tấn, Ấn Độ 376 – 380 USD/tấn, tạo áp lực cạnh tranh rất lớn.

Ở trong nước, bà Phan Mai Hương, đồng sáng lập Công ty SSResource Media Pte.Ltd (Singapore), phân tích nông dân là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Giá lúa nội địa hiện chỉ còn khoảng 7.700 đồng/kg với IR50404, 8.000 đồng/kg với IR5451, trong khi các giống thơm như Đài Thơm, OM cũng chỉ đạt 8.600 đồng/kg – mức thấp so với kỳ vọng.

Bên cạnh giá, cơ chế tạm nộp thuế GTGT 5% rồi chờ hoàn thuế cũng đang gây khó khăn lớn cho doanh nghiệp. “Doanh nghiệp phải nộp thuế ngay khi mua lúa nhưng không biết bao giờ mới được hoàn. Vốn bị ứ đọng, bên thu mua thường trừ thẳng vào giá lúa để giảm rủi ro. Có doanh nghiệp lớn đang chờ hoàn thuế hàng trăm tỉ đồng, không còn đủ vốn để mua vào” – bà Hương nhấn mạnh.

Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch VFA, cũng thừa nhận khó khăn kép: đầu ra bị ảnh hưởng khi Philippines – thị trường quan trọng nhất – dừng nhập khẩu, trong khi chính sách tài chính chưa được tháo gỡ. “DN kỳ vọng sau tháng 11, Philippines quay lại mua thì có thể bán hàng. Nhưng hiện nay khó khăn tài chính khiến DN không thể đẩy mạnh thu mua tạm trữ để giữ giá” – ông nói.

Cú sốc 60 ngày và bài toán phụ thuộc thị trường

Thu hoạch lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở Cần Thơ. Ảnh: Tạ Quang

Theo giới chuyên môn, quyết định ngưng nhập khẩu của Philippines nhiều khả năng chỉ mang tính ngắn hạn. Ông Nguyễn Vĩnh Trọng dự báo, Manila dừng mua chủ yếu để hỗ trợ nông dân trong vụ thu hoạch, nhưng nhu cầu nhập khẩu cuối năm vẫn rất lớn, dự kiến lên tới 5,4 triệu tấn trong năm nay, tăng so với 4,6 triệu tấn của 2024. “Họ tạm ngưng nhập để giữ giá trong nước, nhưng khi thu hoạch xong sẽ phải quay lại nhập khẩu, bởi giá gạo cao có thể gây lạm phát” – ông phân tích.

Dữ liệu từ Reuters cũng cho thấy, trong 7 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã xuất khẩu 2,44 triệu tấn gạo sang Philippines, chiếm 44,3% tổng lượng xuất khẩu, năm trước con số này là 46,7%. Rõ ràng, thị trường Philippines vẫn chiếm vai trò then chốt với gạo Việt Nam.

Tuy nhiên, đây cũng là lời cảnh báo về sự phụ thuộc quá lớn. Báo Nông Nghiệp & Môi Trường nhận định, nếu Philippines kéo dài thời gian ngừng nhập, ngành gạo Việt Nam có thể đối diện nguy cơ tồn kho lớn, thanh khoản căng thẳng. Trong khi đó, các thị trường khác như Trung Quốc, châu Phi hay Trung Đông chưa thể bù đắp ngay khoảng trống này.

Ở góc độ chính sách, VFA đã nhiều lần kiến nghị cần sớm tháo gỡ nút thắt vốn, đồng thời tính đến giải pháp chiến lược để đa dạng hóa thị trường. Bộ Công Thương cũng đang theo dõi chặt chẽ và dự kiến sử dụng cả kênh ngoại giao nhằm làm rõ động thái của Philippines.

Báo Thanh Niên dẫn ý kiến chuyên gia cho rằng cú sốc 60 ngày này có thể chỉ là tạm thời, song nếu doanh nghiệp và cơ quan quản lý không chuẩn bị giải pháp dài hạn, rủi ro tái diễn sẽ còn lặp lại. “Đây không chỉ là vấn đề giá cả ngắn hạn, mà còn là bài toán an ninh lương thực và thương hiệu quốc gia” – một chuyên gia nhận định.

Philippines dừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày có thể chỉ là một cú sốc ngắn hạn, nhưng tác động mà nó tạo ra cho ngành gạo Việt Nam là rất rõ: giá giảm sâu, nông dân và doanh nghiệp đều khó khăn, cơ chế tài chính chưa thông suốt. Quan trọng hơn, câu chuyện này phơi bày sự phụ thuộc lớn vào một thị trường duy nhất – điều mà ngành gạo Việt Nam cần sớm khắc phục bằng chiến lược đa dạng hóa, xây dựng thương hiệu bền vững, và cải thiện chính sách hỗ trợ.

Khủng hoảng gạo tại Nhật Bản: Cơ hội vàng cho gạo Việt vươn tầm quốc tế

Gạo Việt tìm chỗ đứng bền vững toàn cầu

Giá gạo toàn cầu biến động: Thương hiệu quốc gia nào sẽ trụ vững?