Hàng giả trên sàn thương mại điện tử: Vấn nạn cũ – thách thức mới

Lực lượng chức năng kiểm tra sản phẩm hàng hóa - Ảnh: VGP

Hàng giả bùng phát trên nền tảng số

Theo báo cáo tại Hội nghị do Văn phòng Thường trực Ban chỉ đạo 389 Quốc gia tổ chức, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, cả nước đã xử lý hơn 3.270 vụ việc liên quan đến hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ – tăng gần 9% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, một phần không nhỏ là các vụ buôn bán, quảng cáo, vận chuyển hàng giả thông qua sàn TMĐT và mạng xã hội.

Một trong những điểm nóng được nêu tại hội nghị là hàng giả trên nền tảng số không còn bó hẹp trong các sản phẩm thời trang, mỹ phẩm như trước, mà đã lan rộng sang thực phẩm chức năng, thuốc, rượu bia, linh kiện điện tử, phụ tùng xe máy, thậm chí là dược phẩm – nhóm hàng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng người tiêu dùng.

Đáng lo ngại, phương thức hoạt động của các đối tượng buôn bán hàng giả ngày càng tinh vi. Theo ông Hoàng Ninh – Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), chỉ riêng trong thời gian ngắn đầu năm, hơn 11.000 cửa hàng online bị buộc đóng trên các sàn TMĐT vì vi phạm chính sách, chủ yếu do bán hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Tình trạng giả mạo thương hiệu, gian lận quảng cáo qua livestream, mạng xã hội, các đợt “siêu khuyến mãi” khiến người tiêu dùng khó lòng phân biệt hàng thật – giả. Trong khi đó, các sàn TMĐT vẫn chưa thực sự làm tròn trách nhiệm giám sát, dẫn đến việc hàng giả “lẩn” vào hệ thống phân phối chính thức, gây hiểu nhầm và thiệt hại không nhỏ cho cả người mua lẫn doanh nghiệp chính hãng.

Thành lập Quỹ chống hàng giả, siết trách nhiệm các bên liên quan

Quang cảnh hội nghị - Ảnh: VGP

Trước thực trạng phức tạp, tại Hội nghị Đà Nẵng, nhiều ý kiến đã đề xuất thành lập Quỹ chống hàng giả – một công cụ tài chính cho phép lực lượng chức năng chủ động mua hàng, kiểm tra, thu thập chứng cứ, đặc biệt là trong môi trường số. Ông Ninh cho biết mô hình này đã được Trung Quốc triển khai và mang lại hiệu quả nhất định. Quỹ có thể được hình thành từ một phần kinh phí xử phạt vi phạm liên quan đến hàng giả, gian lận thương mại.

Ngoài ra, dự thảo nghị định mới của Chính phủ cũng đang đề xuất cơ chế xử lý mạnh tay hơn với các sàn TMĐT: buộc định danh người bán, gỡ bỏ gian hàng vi phạm, chịu trách nhiệm liên đới nếu để hàng giả tồn tại quá lâu trên nền tảng. Trong một số trường hợp, có thể thu hồi tên miền hoặc đình chỉ hoạt động nếu không thực hiện đúng quy định. Đây là những bước đi cho thấy cơ quan quản lý đã chuyển từ khuyến cáo sang chế tài.

Về phía doanh nghiệp, nhiều ý kiến nhấn mạnh vai trò của các chủ thể sở hữu trí tuệ trong việc chủ động giám sát, cập nhật danh sách đại lý phân phối chính hãng, thiết lập cơ chế phản hồi và công bố thông tin cảnh báo tới người tiêu dùng. Các thương hiệu lớn cần đầu tư công nghệ truy xuất nguồn gốc, tem chống giả thế hệ mới và phối hợp với sàn TMĐT trong nhận diện gian hàng thật – giả.

Người tiêu dùng cũng là một “mắt xích” quan trọng trong phòng – chống hàng giả online. “Không nên mua hàng theo cảm xúc, không chạy theo giá rẻ bất thường, cần kiểm tra gian hàng, thông tin đánh giá, địa chỉ, số điện thoại thật… trước khi đặt mua” – khuyến cáo được nêu rõ tại hội nghị.

Cũng tại hội nghị, đại diện Ban chỉ đạo 389 Quốc gia thừa nhận: Vấn nạn hàng giả không mới, nhưng trong bối cảnh công nghệ số phát triển quá nhanh, thách thức đang lớn dần. Mỗi người tiêu dùng là một “điểm chốt” phòng tuyến, mỗi doanh nghiệp là một “pháo đài thương hiệu” và mỗi nền tảng TMĐT là một “cánh cổng” bảo vệ hay tiếp tay cho hàng giả – tất cả đều đang đứng trước trách nhiệm nặng nề.

Vào cuối tháng 5 vừa qua, theo Reuters, lực lượng chức năng tại TP.HCM đã tịch thu số lượng lớn đồng hồ Rolex, túi Prada và nhiều mặt hàng cao cấp giả tại trung tâm thương mại Saigon Square, cho thấy tình trạng hàng giả không chỉ giới hạn trên mạng mà còn được “tái chế”, luân chuyển giữa kênh online và offline, khiến việc kiểm soát thêm phần khó khăn.

Trong bối cảnh đó, các chính sách chống hàng giả trên sàn TMĐT không thể là giải pháp đơn lẻ, mà cần sự phối hợp đồng bộ giữa luật pháp – công nghệ – cộng đồng, với sự vào cuộc quyết liệt từ Chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Lan tỏa tinh thần chống hàng giả trong xã hội

Chống hàng giả phải trúng từ gốc