Vì sao doanh nghiệp Việt bị “lật kèo” hàng trăm nghìn tấn điều thô?

Chế biến điều nhân xuất khẩu tại một doanh nghiệp.

Thông tin trên được ban chấp hành Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) đưa ra tại buổi họp báo chiều 31/5.

Giá điều thô tăng vọt

Các nhà máy chế biến điều ở Việt Nam phụ thuộc vào nguồn cung nhập khẩu. Mỗi năm, họ nhập hơn 3 triệu tấn điều thô, trong đó khoảng 2,2 triệu tấn từ châu Phi, chủ yếu là Tây Phi. Nguồn cung trong nước chỉ đảm bảo 10%.

Tuy nhiên, giá điều thô Tây Phi đang tăng lên hàng ngày. Vào tháng 2, giá chỉ khoảng 1.000-1.050 USD mỗi tấn, nhưng giờ đã lên đến 1.500-1.550 USD. Nguyên nhân bởi khu vực này đang mất mùa và một số nước áp dụng chính sách tạm ngưng xuất khẩu điều thô để hỗ trợ các nhà máy nội địa.

Do đó, một số đối tác Tây Phi đòi hỗ trợ tăng giá, trì hoãn giao hàng hoặc không gửi bộ chứng từ để nhà sản xuất Việt Nam nhận hàng.

Ông Tạ Quang Huyên, Chủ tịch hội đồng quản trị kiêm Tổng giám đốc công ty Hoàng Sơn I, cho biết ký hợp đồng mua 52.000 tấn điều thô Tây Phi nhưng chỉ nhận được 25.000 tấn đúng giá, bị xù khoảng 12.000 tấn, còn lại phải tăng giá để lấy hàng.

Ông Bạch Khánh Nhựt, Phó Chủ tịch Vinacas cho biết, hàng năm các doanh nghiệp ký kết hợp đồng nhập khẩu với các doanh nghiệp đối tác của nước Bờ Biển Ngà.

Tuy nhiên, năm 2024, Chính phủ nước này đã ban hành chính sách ưu tiên cho các doanh nghiệp trong nước thu mua nguồn nguyên liệu trước để bình ổn thị trường, sau đó sản lượng điều thô còn lại mới mở cửa xuất khẩu tự do. Điều này đã làm giảm một nguồn cung cấp nguyên liệu cho Việt Nam.

"Năm nay, tại các nước châu Phi, trong đó có Bờ Biển Ngà đã xảy tình trạng Elnino cực kỳ tai hại, ảnh hưởng lớn đến sản lượng của cây điều, dẫn đến sản lượng thấp, hàng hóa khan hiếm và giá điều thô tăng cao”, ông Nhựt nói.

Tuy nhiên, điều đáng nói là nhiều hợp đồng trước đây ký kết với các doanh nghiệp Việt Nam ở mức giá thấp. Trong khi hiện nay nhiều doanh nghiệp xuất khẩu tại Tây Phi đã đẩy giá điều thô tăng hơn 40 - 50% so với tháng 2 và 3, lên 1.500 - 1.700 USD/tấn.

“Nếu họ đóng gói giao hàng cho doanh nghiệp Việt Nam tại thời điểm này theo hợp đồng đã ký kết thì mỗi tấn điều thô họ lỗ 200 - 500 USD, trong khi điều không chỉ bán theo tấn, mà bán theo hàng chục nghìn tấn.

Như vậy, với con số này, họ cho rằng sẽ bị thất thu lợi nhuận rất lớn nên nhiều doanh nghiệp đối tác đã không cần giữ thương hiệu, uy tín mà chỉ cần giữ lợi nhuận và họ đã “xù hàng” của doanh nghiệp Việt ”, ông Nhựt nói.

Cũng theo ông Nhựt, các doanh nghiệp này đã đưa ra nhiều điều kiện để giao hàng theo hợp đồng đã ký kết.

Trong đó, yêu cầu doanh nghiệp nhập khẩu của Việt Nam phải trợ giá bằng việc chia đôi phần giá tăng, tức là doanh nghiệp Việt phải chi trả thêm từ 200 - 300 USD/tấn.

Hoặc là họ sẽ đóng hàng kém chất lượng để cấn trừ chất lượng, nhằm không bị thiệt thòi về giá chênh lệch. "Chẳng hạn chúng ta ký hợp đồng loại hàng 50 điểm thì họ chỉ giao hàng 40 điểm", ông Nhựt giải thích.

Bên cạnh đó, một tình trạng "lật kèo" khác cũng đang diễn ra là những đơn hàng đang hành trình trên biển để giao đến cho các doanh nghiệp Việt Nam bị đổi chứng từ ngay trên tàu. Thay vì giao đến cho doanh nghiệp Việt Nam thì họ lại bán cho đối tác khác, nên doanh nghiệp Việt không nhận được hàng theo hợp đồng.

Đâu là giải pháp?

Doanh nghiệp nhập khẩu điều thô Việt Nam lao đao thì thiếu nguyên liệu.

Nhiều lô hàng điều thô về muộn hoặc số lượng ít hơn hợp đồng nên các nhà chế biến tại Việt Nam đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nguyên liệu để sản xuất. Trong tình hình như hiện nay, các nhà chế biến đã ký hợp đồng giá thấp trước đây sẽ khó thực hiện hợp đồng nếu chưa có điều thô.

“Bây giờ chúng ta dựa vào nguồn hàng chủ yếu từ châu Phi, trong đó có Bờ Biển Ngà, còn các nước khác chưa vào vụ. Như vậy các doanh nghiệp Việt rất bị động và lo lắng không biết đến khi nào chuỗi cung ứng này sẽ bình thường trở lại”, ông Nhựt bày tỏ.

Trước thực tế đó, Vinacas đã gửi văn bản đề nghị Hiệp hội các nhà xuất khẩu điều Bờ Biển Ngà nhắc nhở hội viên thực hiện đúng hợp đồng đã ký. Ông Bạch Khánh Nhựt, Phó Chủ tịch Thường trực Vinacas cho biết sẽ có văn bản kiến nghị lên Chính phủ, các bộ ngành liên quan để tháo gỡ khó khăn cho ngành điều, trong đó có tác động các nước châu Phi gỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu điều thô.

Hiệp hội cũng kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phát triển vùng nguyên liệu, chất lượng giống. Điều này sẽ giúp các nhà chế biến điều bớt phụ thuộc nguồn nhập khẩu.

Trung bình mỗi năm, Việt Nam nhập khẩu khoảng 2,5 triệu tấn hạt điều, trong đó khoảng 800.000 tấn từ Bờ Biển Ngà, 700.000 tấn từ Campuchia. Số lượng còn lại là nhập khẩu từ Tanzania, Đông Phi và các nước khác.

Dự báo ngành điều sẽ có triển vọng tốt trong năm 2024

Tìm giải pháp định hình lại chuỗi cung ứng điều toàn cầu

Làm thế nào để hóa giải những nghịch lý trong chuỗi cung ứng điều?