Tăng tốc đầu tư xanh: Cơ hội vượt lên trong bối cảnh biến động

Các quốc gia Đông Nam Á khó có khả năng đạt các mục tiêu phát thải đề ra vào 2030 (Ảnh minh họa)

Đông Nam Á có thể vượt rào phát thải?

Chỉ còn chưa đầy 5 năm trước thời hạn 2030 – mốc quan trọng để các quốc gia đạt được các mục tiêu trung gian trong nỗ lực chống biến đổi khí hậu toàn cầu. Nhưng theo báo cáo nền Kinh tế Xanh Đông Nam Á (2025) do Bain & Company phối hợp với GenZero, Google, Temasek và Standard Chartered thực hiện, hầu hết các nước trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương (APAC) hiện khó có khả năng đạt các mục tiêu phát thải đề ra vào 2030, và khoảng cách này sẽ còn gia tăng vào các thập kỷ tới nếu không có biện pháp can thiệp quyết liệt.

Đông Nam Á – nơi chiếm khoảng 7,5% tổng phát thải khí nhà kính toàn cầu, lại đang phụ thuộc nặng nề vào nhiên liệu hóa thạch. Cùng lúc, các nền kinh tế khu vực đang chịu áp lực phục hồi hậu đại dịch, biến động địa chính trị và bất ổn vĩ mô. Những điều kiện này khiến nhiều người lo ngại rằng tăng trưởng xanh sẽ bị chậm lại. Thế nhưng, theo các chuyên gia của Bain & Company, khu vực này có cơ hội đảo ngược tình thế nếu biết tập trung vào các giải pháp “cấp hệ thống” có khả năng tạo ra tác động sâu và rộng.

Báo cáo cho thấy, nếu được triển khai hiệu quả thông qua sự hợp tác sâu rộng trong khu vực SEA-6 (Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam), các sáng kiến đầu tư xanh có thể mang lại 120 tỷ USD tăng trưởng GDP, tạo 900.000 việc làm mới và giảm được 50% lượng phát thải dư thừa so với mục tiêu vào năm 2030.

Trong tổng mức 8 tỷ USD đầu tư xanh của khu vực SEA-6 năm 2024, Việt Nam ghi nhận 161 triệu USD đến từ khu vực tư nhân, chiếm khoảng 2% tổng đầu tư của khối. Dù con số này còn khiêm tốn so với Malaysia và Singapore – vốn chiếm tới 60% tổng số thương vụ – nhưng Việt Nam đang cho thấy tiềm năng lớn khi sở hữu tỷ lệ năng lượng tái tạo đạt 43%, một trong những mức cao nhất khu vực.

Tuy nhiên, điều đáng nói là đầu tư nội địa tại SEA-6 lại giảm tới 40% trong khi đầu tư từ ngoài khu vực APAC tăng gấp 3 lần. Điều này đặt ra câu hỏi: liệu các doanh nghiệp và nhà đầu tư nội khu vực đã thực sự sẵn sàng nắm bắt cơ hội từ nền kinh tế xanh? Hay vẫn đang do dự vì rủi ro và chi phí trước mắt?

Tăng tốc chuyển đổi

Không còn là lời kêu gọi, đầu tư xanh đang trở thành một cuộc đua có thật giữa các quốc gia. Cuộc đua này không chỉ đòi hỏi tiền, mà quan trọng hơn là tư duy hệ thống, hợp tác khu vực và các hành động mang tính chiến lược dài hạn.

Các quốc gia đang gia tăng đầu tư vào năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió (Ảnh minh họa)

Ba giải pháp cốt lõi ở cấp hệ thống, được xem như những đòn bẩy chiến lược nhằm tạo ra thay đổi thực chất trong tiến trình chuyển đổi xanh của khu vực Đông Nam Á, đã được báo cáo chỉ ra gồm:

Trước hết là lĩnh vực kinh tế sinh học bền vững. Kinh tế sinh học đang đóng vai trò quan trọng tại các quốc gia thuộc nhóm SEA-6, khi chiếm khoảng 25–30% lực lượng lao động tại các thị trường trọng điểm, chủ yếu trong các ngành như dầu cọ, gạo và cao su. Tuy nhiên, lĩnh vực này cũng là nguồn phát thải lớn, chiếm tới 30% tổng lượng khí nhà kính và góp phần đáng kể vào tình trạng phá rừng, suy thoái sinh thái. Những hạn chế mang tính hệ thống như quy mô nông hộ manh mún, hạ tầng yếu kém, và sự thiếu minh bạch trong quản lý đất đai đang là rào cản lớn đối với sự phát triển bền vững. Giải pháp cần thiết trong bối cảnh này là đầu tư vào chuỗi cung ứng, cải cách quyền sử dụng đất, đẩy mạnh nhiên liệu sinh học thế hệ mới và thúc đẩy hợp tác công nghệ nông nghiệp với các quốc gia trong khu vực APAC.

Tiếp theo là yêu cầu phát triển một lưới điện thế hệ mới. Dù các quốc gia trong khu vực đang gia tăng đầu tư vào năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió, nhưng hiệu quả thực tế sẽ bị hạn chế nếu hệ thống lưới điện không đủ năng lực tiếp nhận, phân phối và tích hợp các nguồn năng lượng phân tán. Đông Nam Á cần hiện đại hóa lưới điện quốc gia, phát triển các mô hình vi lưới, đồng thời tăng cường kết nối điện xuyên biên giới. Trong ngắn hạn, các cụm công nghiệp xanh được kỳ vọng sẽ là giải pháp khả thi nhằm thu hút đầu tư tư nhân vào các dự án truyền tải, lưu trữ và sử dụng năng lượng sạch.

Đòn bẩy hệ thống thứ ba là xây dựng hệ sinh thái xe điện. Trong bối cảnh nhu cầu di chuyển ngày càng tăng, giao thông đường bộ trở thành một trong những nguồn phát thải lớn và có xu hướng tiếp tục gia tăng. Tuy nhiên, tỷ lệ xe điện tại khu vực hiện vẫn còn thấp, trong khi 80% năng lực sản xuất ô tô vẫn dựa trên công nghệ động cơ đốt trong. Điều này đặt ra yêu cầu về một chiến lược kép, bao gồm vừa thúc đẩy tiêu dùng xe điện trong nước, vừa hỗ trợ phát triển năng lực sản xuất nội địa. Đồng thời, cần xây dựng các “hành lang xanh” để điện hóa các đội xe thương mại và phát triển chuỗi cung ứng pin, trạm sạc, hạ tầng hỗ trợ cho xe điện.

Lượng tín chỉ carbon được phát hành trong khu vực đang tăng, tốc độ này vẫn chưa đủ nhanh để thúc đẩy quá trình phi carbon hóa (Ảnh minh họa)

Song song với các đòn bẩy trên, để tiến trình chuyển đổi xanh đạt được hiệu quả và quy mô thực chất, báo cáo cũng đề ra ba giải pháp hỗ trợ thiết yếu.

Thứ nhất là tài chính khí hậu và năng lượng. Hiện nay, Đông Nam Á đang thiếu hụt trên 50 tỷ USD tài trợ cho các sáng kiến xanh, trong khi các mô hình tài chính kết hợp (blended finance) dù có xu hướng phát triển, vẫn bị hạn chế bởi thủ tục phức tạp, quy mô nhỏ và thiếu sự phối hợp giữa các bên liên quan. Chính phủ cần đóng vai trò chủ động trong việc chuẩn hóa hệ thống phân loại đầu tư xanh (taxonomy), mở rộng mô hình đồng tài trợ và tạo cơ chế thuận lợi để nhà đầu tư tư nhân có thể nâng quy mô và chấp nhận mức rủi ro cao hơn trong các dự án bền vững.

Thứ hai là phát triển thị trường carbon. Dù lượng tín chỉ carbon được phát hành trong khu vực đang tăng, tốc độ này vẫn chưa đủ nhanh để thúc đẩy quá trình phi carbon hóa. Việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng, cơ sở hạ tầng giao dịch minh bạch và cơ chế kích thích thị trường là cần thiết. Các tiêu chuẩn quốc tế như ICVCM và CORSIA nên được tích hợp để tạo sự tin cậy, từ đó thu hút đầu tư và hỗ trợ tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng phát thải thấp.

Cuối cùng, trí tuệ nhân tạo xanh (Green AI) được xem là công cụ tiềm năng vừa hỗ trợ giảm phát thải, vừa góp phần nâng cao hiệu quả vận hành trong các lĩnh vực then chốt như nông nghiệp, năng lượng và giao thông. Dù các trung tâm dữ liệu phục vụ AI có thể gây phát thải đáng kể – dự kiến chiếm 2% tổng lượng khí thải của SEA-6 vào năm 2030 – nhưng AI cũng có khả năng cắt giảm từ 3 đến 5% lượng phát thải nếu được triển khai đúng cách. Để đạt được điều này, các trung tâm dữ liệu cần sử dụng nguồn năng lượng tái tạo, áp dụng các giải pháp tối ưu phần cứng, phần mềm và mô hình hóa lượng phát thải, đồng thời tận dụng công nghệ để điều hành lưới điện thông minh, chuỗi cung ứng bền vững và quản lý tài nguyên hiệu quả hơn.

Các đòn bẩy và giải pháp hỗ trợ nói trên không chỉ đóng vai trò thúc đẩy đầu tư xanh mà còn mở đường cho một nền kinh tế carbon thấp, hướng tới phát triển bền vững và khả năng chống chịu cao trước các biến động toàn cầu.

Các quốc gia hướng tới nền kinh tế Caron thấp, phát triển bền vững (ảnh minh họa)

Việt Nam cần tăng tốc hơn nữa

Việt Nam đang có những điều kiện thuận lợi cho công cuộc chuyển đổi xanh như: tỷ lệ năng lượng tái tạo cao, cam kết phát thải ròng bằng 0 vào 2050, nhiều đối tác quốc tế sẵn sàng hỗ trợ. Tuy nhiên, dòng vốn đầu tư xanh từ tư nhân còn nhỏ, tiếp cận còn chậm, và sự chuẩn bị hạ tầng – nhân lực – chính sách còn chưa đồng bộ.

Đầu tư xanh không chỉ là một “làn sóng” nhất thời mà là xu thế không thể đảo ngược. Nếu không hành động sớm, Việt Nam có thể đánh mất lợi thế cạnh tranh vào tay các quốc gia đang tăng tốc mạnh mẽ như Malaysia, Singapore hay Philippines.

Điều Việt Nam cần lúc này không phải là thêm những bản cam kết, mà là những bước đi cụ thể: tiêu chuẩn hóa thị trường carbon, cải cách hạ tầng năng lượng, mở rộng cơ hội tiếp cận tín dụng xanh, đầu tư vào nhân lực và đổi mới sáng tạo – để kịp thời đón đầu cơ hội và viết lại chiến lược phát triển trong một thế giới hậu carbon.

Thực hành ESG và đổi mới tài chính xanh cho tăng trưởng bền vững

Tiêu chuẩn ESG: Cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ gặp nhiều thách thức trong theo đuổi ESG

Nâng cao năng lực thực hành ESG: Ngân hàng đóng vai trò tiên phong

Thực hành ESG trong doanh nghiệp để phát triển thương hiệu là cần thiết