Gạo và rau quả “hụt hơi”: Cảnh báo chiến lược hay cơ hội tái cấu trúc?

6 tháng đầu năm 2025, gạo và rau quả – hai ngành hàng chủ lực ghi nhận mức giảm đáng kể.

Xuất khẩu gạo: Tăng lượng, giảm giá trị

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, 6 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gạo đạt 2,6 tỷ USD, giảm 9,8% so với cùng kỳ năm 2024. Nguyên nhân chính không nằm ở sản lượng – vốn vẫn giữ đà tăng – mà ở giá bán bình quân giảm sâu. Cụ thể, trong 5 tháng đầu năm, Việt Nam đã xuất khẩu khoảng 4,1 triệu tấn gạo, tăng 8,1%, nhưng giá gạo bình quân chỉ đạt hơn 631 USD/tấn, giảm tới 18,7%.

Đây là hệ quả từ nhiều yếu tố. Một mặt, nguồn cung gạo toàn cầu đang dồi dào khi Thái Lan, Ấn Độ, Campuchia đồng loạt gia tăng sản lượng, tạo áp lực cạnh tranh về giá. Mặt khác, thị trường xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như Philippines – chiếm hơn 40% tổng lượng gạo xuất khẩu – vẫn duy trì nhập khẩu nhưng với mức giá ngày càng thắt chặt. Trong khi đó, các thị trường có giá trị cao hơn như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc lại đòi hỏi gạo chất lượng cao, truy xuất nguồn gốc, chứng nhận tiêu chuẩn mà phần lớn doanh nghiệp Việt chưa đáp ứng đồng bộ.

Thực tế cho thấy cơ cấu chủng loại gạo xuất khẩu vẫn thiên về dòng gạo trắng tầm trung. Các sản phẩm gạo cao cấp như ST24, ST25 – dù nổi tiếng và có tiềm năng lớn – vẫn chưa được xuất khẩu với quy mô tương xứng. Đồng thời, thương hiệu gạo quốc gia dù đã được xúc tiến nhưng chưa tạo được chỗ đứng vững chắc trên thị trường thế giới, khiến gạo Việt dễ bị định giá thấp hơn so với gạo cùng loại từ Thái Lan hay Ấn Độ.

Với mục tiêu đạt 65 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu nông sản năm 2025, ngành gạo cần được tái cấu trúc theo hướng nâng cao chất lượng, tăng tỷ trọng gạo đặc sản, gạo hữu cơ và chú trọng xây dựng thương hiệu quốc gia. Bên cạnh đó, đa dạng hóa thị trường, tránh phụ thuộc vào một vài quốc gia cũng là giải pháp chiến lược để duy trì ổn định dài hạn.

Rau quả lao dốc vì rào cản kỹ thuật

Tác nhân lớn nhất khiến kim ngạch sụt giảm là mặt hàng sầu riêng – từng chiếm hơn 50% tổng giá trị rau quả xuất khẩu năm 2024.

Ngành hàng rau quả, từng được kỳ vọng vượt mốc 8 tỷ USD năm nay, hiện đang gặp trở ngại nghiêm trọng. 6 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu rau quả chỉ đạt khoảng 2,7 tỷ USD, giảm 17,1% so với cùng kỳ năm ngoái – mức giảm sâu nhất trong nhóm các ngành hàng nông sản chính.

Tác nhân lớn nhất khiến kim ngạch sụt giảm là mặt hàng sầu riêng – từng chiếm hơn 50% tổng giá trị rau quả xuất khẩu năm 2024. Trong 5 tháng đầu năm, xuất khẩu sầu riêng giảm hơn 53% do thị trường Trung Quốc – nơi tiêu thụ chính – siết chặt quy định về mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, kiểm dịch và truy xuất nguồn gốc. Nhiều lô hàng bị trả về hoặc chậm thông quan khiến doanh nghiệp điêu đứng, nhất là các đơn vị nhỏ chưa hoàn thiện hồ sơ kỹ thuật theo yêu cầu.

Không chỉ có Trung Quốc, một số thị trường cao cấp như Hoa Kỳ, Hàn Quốc, EU cũng nâng tiêu chuẩn nhập khẩu về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, an toàn thực phẩm và nhãn mác. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp Việt vẫn chưa đầu tư đủ vào khâu sản xuất sạch, truy xuất nguồn gốc, hoặc chưa làm chủ chuỗi cung ứng dẫn đến bị động khi chính sách thay đổi.

Ngoài ra, một số loại trái cây khác như mít, xoài, chôm chôm… cũng giảm sản lượng xuất khẩu do thời tiết bất lợi và giá bán không ổn định. Việc phụ thuộc quá lớn vào thị trường Trung Quốc – dù gần và dễ tiếp cận – đã cho thấy rủi ro lớn khi nước này thay đổi chính sách nhập khẩu đột ngột. Đáng chú ý, xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc trong quý I/2025 đã giảm tới 31%, khiến toàn ngành chao đảo.

Tình trạng trên không chỉ là lời cảnh báo về rào cản kỹ thuật, mà còn là cơ hội để ngành rau quả Việt Nam tái cấu trúc lại chuỗi giá trị, tập trung vào truy xuất nguồn gốc, số hóa vùng trồng, tiêu chuẩn hóa quy trình sản xuất và đa dạng hóa thị trường. Nếu không làm ngay, ngành rau quả rất dễ tụt lại khi các nước láng giềng như Thái Lan, Philippines đang đẩy mạnh cạnh tranh bằng công nghệ và thương hiệu.

Gạo và rau quả đang “hụt hơi” trong bức tranh tăng trưởng nông sản 6 tháng đầu năm 2025, không đơn thuần là dấu hiệu của thị trường giảm tốc, mà phản ánh rõ sự bất cập trong cấu trúc sản phẩm, chiến lược tiếp cận thị trường và quản trị chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, chính những thách thức ấy lại mở ra cơ hội lớn để ngành nông sản Việt chuyển mình.

Nếu gạo tập trung vào nâng chất, xây thương hiệu và đẩy mạnh thị trường ngách; nếu rau quả nâng cấp khâu kỹ thuật, đa dạng thị trường và làm chủ được vùng trồng – thì không chỉ mục tiêu 65 tỷ USD xuất khẩu nông sản là trong tầm tay, mà vị thế Việt Nam trên bản đồ nông sản thế giới cũng sẽ được củng cố một cách bền vững.

Mở rộng đường xuất khẩu cho nông sản Việt

Chủ động kiểm soát chất lượng nông sản xuất khẩu

Xuất khẩu sầu riêng và bài toán chất lượng bền vững