Hải quan Việt Nam – 80 năm đồng hành cùng đất nước, hội nhập, hiện đại và phát triển

Hành trình 80 năm đồng hành cùng đất nước

Ngày 10/9/1945, chỉ năm ngày sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp đã ký Sắc lệnh số 27-SL thành lập "Sở Thuế quan và Thuế gián thu". Đây là dấu mốc khai sinh lực lượng Hải quan Việt Nam, với nhiệm vụ chủ yếu là thu quan thuế, kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu, đấu tranh chống buôn lậu và tạo nguồn thu cho ngân sách quốc gia.

Từ đó đến nay, trải qua 80 năm với nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau, Hải quan Việt Nam đã không ngừng trưởng thành, đồng hành cùng sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hội nhập và phát triển kinh tế đất nước.

Trong giai đoạn 1954 – 1975, ngày 14/12/1954, Sở Hải quan được thành lập thuộc Bộ Công thương. Từ năm 1962, hệ thống tổ chức chuyển thành Cục Hải quan Trung ương và các đơn vị trực thuộc. Đây cũng là giai đoạn “Hải quan” chính thức được dùng trong các văn bản Nhà nước, với trọng tâm quản lý hợp đồng xuất nhập khẩu, thu thuế phi mậu dịch, tiếp nhận viện trợ và chống buôn lậu biên giới.

Hải quan Việt Nam – 80 năm đồng hành cùng đất nước, hội nhập và phát triển.

Sau khi đất nước thống nhất, ngành Hải quan triển khai trên phạm vi toàn quốc. Năm 1984, Hội đồng Nhà nước ra Nghị quyết số 547/NQ/HĐNN phê chuẩn việc thành lập Tổng cục Hải quan, cơ quan thuộc Hội đồng Bộ trưởng. Tiếp sau đó, vào ngày 20/10/1984, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Nghị định số 139/HĐBT quy định nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Tổng cục Hải quan (gồm 11 điều). Nghị định nêu rõ: “Tổng cục Hải quan, cơ quan thuộc Hội đồng Bộ trưởng, là công cụ chuyên chính nửa vũ trang của Đảng và Nhà nước”.

Bước vào thời kỳ đổi mới, ngày 20/2/1990 Hội đồng Nhà nước thông qua Pháp lệnh Hải quan và có hiệu lực từ ngày 1/5/1990. Điều 3 Pháp lệnh Hải quan xác định chức năng của Hải quan Việt Nam là: “Quản lý Nhà nước về Hải quan đối với hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh, mượn đường Việt Nam. Đấu tranh chống buôn lậu hoặc vận chuyển trái phép hàng hóa, ngoại hối, tiền Việt Nam qua biên giới”.

Ngày 12/7/2001, Chủ tịch nước đã ký lệnh số 10/2001/LCTN công bố ơi Luật Hải quan thay thế Pháp lệnh Hải quan. Ngày 04/9/2002, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 113/2002/QĐ-TTg chuyển Tổng cục Hải quan vào Bộ Tài chính. Theo đó, tổ chức bộ máy của Tổng cục Hải quan có 17 đơn vị Cục, Vụ và tương đương thuộc cơ quan Tổng cục Hải quan; 33 Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; 184 Chi cục Hải quan, Đội Kiểm soát Hải quan và đơn vị tương đương.

Hải quan Việt Nam khẳng định vai trò, vị trí quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Trong giai đoạn từ tháng 6/2005 đến 28/2/2025, ngày 14/6/2005, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An đã ký quyết định số 42/2005/QH11 ban hành “Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hải quan”. Ngày 23/6/2014, Quốc hội khóa 13 đã thông qua Luật Hải quan số 54/2014/QH13 và ngày 30/6/2016 Chủ tịch nước đã ban hành Lệnh số 12/2014/L-CTN về việc công bố Luật Hải quan 2014, có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2015. Triển khai Luật Hải quan, Tổng cục Hải quan đã tham mưu xây dựng các Nghị định, Thông tư hướng dẫn, Quyết định quy định về quy trình nghiệp vụ và quy định về tổ chức của Tổng cục Hải quan.

Về nhiệm vụ, Tổng cục Hải quan được giao thực hiện kiểm tra, giám sát hàng hóa XNK; phòng, chống buôn lậu; tổ chức thực hiện pháp luật về thuế đối với hàng hóa XNK. Ngoài ra, Thủ tướng Chính phủ đã giao cho Tổng cục Hải quan là đầu mối thực hiện cơ chế một cửa quốc gia và một cửa ASEAN. Về tổ chức, Tổng cục Hải quan được tổ chức theo 03 cấp: Cấp Tổng cục Hải quan (16 Vụ, Cục); 35 Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và 163 Chi cục Hải quan.

Đặc biệt, trong giai đoạn từ tháng 3/2025 đến nay, nhằm thực hiện chủ trương sắp xếp tổ chức bộ máy của Trung ương, Tổng cục Hải quan đã khẩn trương, quyết tâm triển khai thực hiện theo đúng chủ trương, hướng dẫn, chỉ đạo của Ban Chỉ đạo tổng kết NQ18 của Chính phủ, của Bộ Tài chính. Căn cứ báo cáo, đề nghị của Tổng cục Hải quan, Bộ Tài chính ban hành Quyết định số 382/QĐ-BTC ngày 26/02/2025 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Hải quan thuộc Bộ Tài chính, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/3/2025.

Bộ máy được tinh gọn từ 902 đầu mối xuống còn 417, giảm 53,77%. Theo đó, đến ngày 1/7/2025, 20 đơn vị Hải quan khu vực theo Quyết định số 2019/QĐ-BTC ngày 11/6/2025 của Bộ Tài chính sẽ đi vào hoạt động. Đây là bước tiến quan trọng, thể hiện sự quyết tâm của Bộ Tài chính, Cục Hải quan trong việc thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị về xây dựng bộ máy “tinh - gọn - mạnh”, phù hợp vùng, khu vực và địa phương sau sáp nhập, thể hiện rõ tầm nhìn cải cách tổ chức bộ máy hành chính hiện đại và thống nhất.

Xây dựng lực lượng Hải quan trong sạch, vững mạnh

Với vai trò là “người gác cửa nền kinh tế”, trải qua gần 80 năm xây dựng và phát triển, Hải quan Việt Nam đã khẳng định vai trò, vị trí quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt trong giai đoạn đất nước đổi mới, mở cửa và hội nhập quốc tế. Trong Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030 cũng xác định: Xây dựng Hải quan Việt Nam chính quy, hiện đại, ngang tầm Hải quan các nước phát triển trên thế giới, dẫn đầu trong thực hiện Chính phủ số, với mô hình Hải quan thông minh. Nâng cao chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp trong thực hiện thủ tục hải quan, quản lý hải quan và thu thuế hiệu quả, tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại, du lịch và vận tải hợp pháp qua biên giới, tạo môi trường xuất nhập khẩu minh bạch, công bằng, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, đảm bảo an ninh, an toàn xã hội và bảo vệ lợi ích, chủ quyền quốc gia.

Để đóng góp lớn vào những thành công đã đạt được và tiếp tục đưa Hải quan Việt Nam phát triển hơn nữa theo mục tiêu trong Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030 thì việc xây dựng lực lượng Hải quan Việt Nam chính quy, hiện đại, ngang tầm Hải quan các nước phát triển trên thế giới là mục tiêu quan trọng, đóng vai trò then chốt trong việc thực hiện thành công Chiến lược phát triển chung của ngành.

Ngành Hải quan hướng tới xây dựng hệ thống quản lý tập trung, hiện đại, đồng bộ trong toàn ngành Tài chính.

Những năm qua, hệ thống tổ chức Hải quan từng bước được kiện toàn theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, phù hợp đặc thù từng địa bàn. Bộ máy không chồng chéo chức năng, vừa tạo thuận lợi thương mại, vừa đảm bảo quản lý nhà nước và an ninh biên giới.

Công tác tuyển dụng công chức có nhiều đổi mới, thực hiện công khai, minh bạch, đi kèm chế độ đãi ngộ hợp lý, qua đó thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao. Không chỉ chú trọng khâu tuyển dụng, ngành Hải quan đặc biệt quan tâm đào tạo, bồi dưỡng trong nước và quốc tế, gắn việc học tập chuyên môn với ứng dụng công nghệ, xây dựng đội ngũ công chức có trình độ chuyên sâu, liêm chính, chuyên nghiệp.

Song song, ngành đã triển khai mô hình quản lý nhân lực theo năng lực dựa trên vị trí việc làm; tăng cường đào tạo trực tuyến, áp dụng các phương pháp đào tạo hiện đại. Ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý cán bộ từng bước được đẩy mạnh, hướng tới xây dựng hệ thống quản lý tập trung, hiện đại, đồng bộ trong toàn ngành Tài chính.

Hướng tới lực lượng Hải quan hiện đại, hội nhập

Theo Chiến lược phát triển Hải quan, trong giai đoạn tới, ngành sẽ tiếp tục xây dựng đội ngũ công chức Hải quan các cấp tinh gọn, chuyên nghiệp, đồng thời phát triển đội ngũ chuyên gia nghiệp vụ ở cấp Tổng cục và cấp vùng. Cơ chế tuyển dụng sẽ duy trì tính công khai, minh bạch, kèm theo chính sách đãi ngộ phù hợp để giữ chân nhân tài.

Giai đoạn tới, ngành Hải quan sẽ tiếp tục xây dựng đội ngũ công chức Hải quan các cấp tinh gọn, chuyên nghiệp.

Ngành Hải quan sẽ triển khai hệ thống quản lý nguồn nhân lực điện tử, tự động hóa tối đa quy trình, đồng thời xây dựng cơ sở đào tạo đạt chuẩn khu vực. Đội ngũ giảng viên sẽ được nâng cao trình độ, trong đó một số giảng viên cơ hữu, kiêm chức được Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) công nhận và tham gia giảng dạy quốc tế.

Ngoài ra, mô hình luân chuyển cán bộ giữa các cấp, các lĩnh vực sẽ được áp dụng nhằm nâng cao trình độ, năng lực thực tiễn, chuẩn bị đội ngũ kế cận cho các vị trí lãnh đạo. Công tác đào tạo, đánh giá, bố trí cán bộ sẽ gắn kết chặt chẽ, đảm bảo hiệu quả toàn diện.

Đặc biệt, ngành Hải quan xác định tăng cường liêm chính hải quan là giá trị cốt lõi, vừa củng cố niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp và người dân, vừa khẳng định uy tín của Hải quan Việt Nam trên trường quốc tế.

Những kết quả và định hướng nêu trên cho thấy quyết tâm mạnh mẽ của toàn ngành Hải quan trong xây dựng lực lượng trong sạch, vững mạnh, tinh nhuệ. Đây chính là nền tảng để Hải quan Việt Nam thực hiện thành công mục tiêu Chiến lược đến năm 2030, góp phần tạo môi trường xuất nhập khẩu minh bạch, thuận lợi, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, đồng thời bảo đảm an ninh – an toàn xã hội và bảo vệ lợi ích, chủ quyền quốc gia.