Chuyển đổi từ khoán sang kê khai: Thách thức và cơ hội cho hộ cá thể

Chuyển đổi từ khoán sang kê khai: Thách thức và cơ hội cho hộ cá thể.

Doanh thu “khủng” và bất cập của thuế khoán

Tại các chợ đầu mối lớn như Tân Bình và An Đông (TP.HCM), doanh thu của nhiều HKD khiến không ít người bất ngờ. Chị Hoa, một cơ sở may quần áo bỏ sỉ, cho biết thời “hoàng kim”, cơ sở của chị đạt doanh thu 5-6 tỉ đồng/năm, nhưng chỉ đóng thuế khoán 9,6 triệu đồng/năm. Những cơ sở lớn hơn, chuyên sản xuất jeans hoặc hàng cao cấp, thậm chí đạt doanh thu vài chục tỉ đồng, nhưng mức thuế chỉ khoảng 4-5 triệu đồng/tháng. Tương tự, một sạp hàng quần áo tại chợ An Đông tiết lộ doanh thu có năm gần 20 tỉ đồng, trong khi thuế khoán chỉ 7 triệu đồng/tháng.

Không chỉ ngành may mặc, các quán ăn cũng ghi nhận doanh thu ấn tượng. Quán ốc N. tại Q.10, với 30-40 bàn khách mỗi ngày, ước tính thu về hơn 1 tỉ đồng/tháng, tương đương 12-13 tỉ đồng/năm. Thương hiệu bánh N.L nổi tiếng tại Q.1, dù hoạt động hàng chục năm, vẫn đăng ký là HKD và đóng thuế khoán. Theo TS Nguyễn Văn Thuận (Trường ĐH Kinh tế - Tài chính TP.HCM), thuế khoán trước đây phù hợp khi HKD có doanh thu thấp và khó quản lý. Tuy nhiên, với sự phát triển công nghệ và cơ sở dữ liệu hiện nay, thuế khoán bộc lộ hạn chế, tạo kẽ hở cho việc kê khai thấp, né thuế.

Cơ quan thuế, thông qua hóa đơn từ đơn vị cung ứng, đã phát hiện nhiều HKD có doanh thu thực tế lên đến 20-52 tỉ đồng/năm. Điều này cho thấy tiềm năng “mỏ thuế” từ các HKD, nhưng cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về cải cách quản lý thuế để đảm bảo công bằng và minh bạch.

Thách thức chuyển đổi

Quy định từ 1.1.2026, tất cả HKD sẽ bỏ thuế khoán, chuyển sang kê khai thực tế và xuất hóa đơn điện tử. Tuy nhiên, ngay từ tháng 6.2025, việc kết nối máy tính tiền với cơ quan thuế đã khiến nhiều HKD lo lắng. Chị Trần Nguyên, kinh doanh hải sản tại Q.Tân Bình, cho biết doanh thu tính thuế của hộ gia đình tăng từ 90 triệu đồng/tháng (thuế khoán 1,35 triệu đồng) lên 150 triệu đồng/tháng (thuế 2,2 triệu đồng) do phải xuất hóa đơn đầy đủ. Điều chị lo ngại hơn là khả năng bị truy thu thuế cho những tháng trước, khi doanh thu thực tế vượt xa mức khoán.

Để hỗ trợ HKD trong giai đoạn chuyển đổi, các chuyên gia đưa ra nhiều đề xuất.

Theo ông Lê Văn Tuấn (Công ty TNHH Kế toán thuế Keytas), nhiều HKD e ngại lộ doanh thu thực tế sẽ dẫn đến truy thu thuế cho các năm 2022-2024, với số tiền có thể lên đến hàng trăm triệu, thậm chí cả tỉ đồng. Một vấn đề khác là hàng tồn kho không có hóa đơn đầu vào. Chị Phạm Lan, kinh doanh quần áo, chia sẻ cơ sở may cung cấp hàng không chịu xuất hóa đơn vì sợ tăng doanh thu tính thuế. Nhiều tiểu thương thậm chí tạm đóng cửa khi cơ quan thuế kiểm tra, phản ánh khó khăn trong việc hợp thức hóa hàng hóa.

TS Nguyễn Ngọc Tú (Trường ĐH Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội) chỉ ra rằng, nhiều HKD kinh doanh hàng không rõ nguồn gốc, hàng nhái, vốn tồn tại hàng chục năm nay. Việc yêu cầu hóa đơn đầu vào sẽ buộc họ thay đổi, nhưng cũng tạo áp lực lớn, đặc biệt với các hộ nhỏ, thiếu kinh nghiệm kế toán và quản lý chứng từ.

Không truy thu, khuyến khích lên doanh nghiệp

Để hỗ trợ HKD trong giai đoạn chuyển đổi, các chuyên gia đưa ra nhiều đề xuất. Ông Lê Văn Tuấn kiến nghị không truy thu thuế cho giai đoạn trước và cho phép hợp thức hóa hàng tồn kho bằng cách kiểm kê, chốt số liệu. Từ 1.6.2025 hoặc 1.1.2026, HKD phải tuân thủ hóa đơn đầu vào, tạo giai đoạn chuyển tiếp hợp lý. Ông cũng đề xuất giảm tỷ lệ thuế, bởi đặc thù HKD là kinh doanh gia đình, lợi nhuận thực tế không cao sau khi trừ chi phí lao động.

Luật sư Trần Xoa (Công ty luật Minh Đăng Quang) khuyến khích HKD có doanh thu lớn chuyển thành doanh nghiệp (DN). DN được trừ chi phí hợp lệ (như thuê nhà, nhân công) trước khi tính thuế, trong khi HKD phải đóng thuế trên doanh thu bất kể lời hay lỗ. DN còn được hưởng ưu đãi thuế, như miễn thuế 2-4 năm ở địa bàn khó khăn, hoặc khấu trừ thuế giá trị gia tăng. Tuy nhiên, ông Xoa nhấn mạnh cần cải thiện môi trường kinh doanh, giải quyết vướng mắc về hóa đơn và giảm thiểu thanh tra để khuyến tạo tạo động lực cho HKD chuyển đổi.

TS Nguyễn Ngọc Tú đề xuất miễn giảm 50% trong 2 năm đầu kê khai thuế, hỗ trợ phần mềm miễn phí, đồng thời không phạt hành chính trong thời gian đầu nếu có sai sót. Ông nhấn mạnh mục tiêu không chỉ là tăng thu ngân sách mà là xây dựng nền kinh tế số, quản lý thuế minh bạch. Việc yêu cầu hóa đơn cũng góp phần chống hàng giả, hàng nhái, bảo vệ người tiêu dùng.

Quá trình bỏ thuế khoán và chuyển sang kê khai thực tế là bước đi cần thiết, nhưng cần chính sách hỗ trợ rõ ràng để HKD thích nghi. Không truy thu, hợp thức hóa hàng tồn và khuyến khích chuyển đổi lên DN không chỉ nuôi dưỡng nguồn thu mà còn thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển bền vững.

Xóa bỏ thuế khoán: Bước đi tất yếu để minh bạch hóa hộ kinh doanh

Từ 1/6, hộ kinh doanh kê khai thuế ra sao để không bị vi phạm?

Gỡ rào cản công nghệ để hộ kinh doanh nhỏ lẻ thực hiện kê khai thuế