Thách thức và cơ hội tái cấu trúc thị trường xuất khẩu gạo Việt Nam

Thách thức và cơ hội tái cấu trúc thị trường xuất khẩu gạo Việt Nam. Ảnh: Tiến Luyến

Chỉ đạo kịp thời nhằm giảm thiểu tác động

Philippines hiện chiếm hơn 44% tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam. Trong 7 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã xuất sang thị trường này 2,44 triệu tấn, đóng góp quan trọng vào tổng kim ngạch 6,3 triệu tấn, trị giá 3,1 tỷ USD. Quyết định tạm dừng nhập khẩu trong 2 tháng khiến giá gạo xuất khẩu sụt giảm nhanh chóng.

Theo số liệu thị trường, giá gạo thơm Việt Nam loại 5% tấm đã rơi xuống mức thấp nhất trong gần 3 năm, chỉ còn 439 USD/tấn FOB. Tại đồng bằng sông Cửu Long, giá lúa OM8 dao động 5.200–5.800 đồng/kg, khiến nhiều hộ nông dân chỉ hòa vốn hoặc thua lỗ.

Không chỉ nông dân, các doanh nghiệp xuất khẩu cũng đối mặt khó khăn lớn. Nhiều hợp đồng đã ký bị gián đoạn, các lô hàng buộc phải tranh thủ vận chuyển trước ngày 15/9 để kịp tiến độ. Thị trường rơi vào trạng thái bất ổn, đòi hỏi sự can thiệp kịp thời từ cơ quan quản lý.

Trước tình hình này, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã đề xuất Bộ Công Thương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp triển khai các biện pháp ổn định. Cụ thể, gồm:

Tăng mua dự trữ tạm thời để hút bớt nguồn cung dư thừa.

Hỗ trợ doanh nghiệp về tín dụng, kho bãi và logistics.

Củng cố kênh tiêu thụ nội địa nhằm giảm phụ thuộc vào xuất khẩu đơn lẻ.

Bộ Công Thương cũng yêu cầu các địa phương ghi nhận khó khăn, báo cáo lên trung ương để có phương án hỗ trợ sát thực. Đồng thời, tăng cường thông tin minh bạch, kịp thời đến doanh nghiệp và đẩy mạnh xúc tiến thương mại ở các thị trường mới.

Đây là những chỉ đạo quan trọng, thể hiện vai trò điều tiết của Nhà nước nhằm bảo đảm lợi ích cho cả nông dân lẫn doanh nghiệp, đồng thời tạo đệm giảm sốc cho ngành hàng trước biến động quốc tế.

Tiềm năng vượt khó và cơ hội cơ cấu lại

Mặc dù cú sốc từ Philippines khiến giá trị xuất khẩu sụt giảm, nhưng nhiều chuyên gia cho rằng đây cũng là cơ hội để ngành gạo Việt Nam tái cơ cấu:

Đa dạng hóa thị trường: Thời gian qua, xuất khẩu gạo quá phụ thuộc vào Philippines. Nay là lúc doanh nghiệp tăng cường tiếp cận các thị trường tiềm năng như châu Phi, Trung Đông, Nam Á. Một số doanh nghiệp đã thử nghiệm thành công với thị trường Ghana, Bờ Biển Ngà hay UAE.

Tập trung gạo chất lượng cao: Các dòng gạo đặc sản, gạo thơm, gạo hữu cơ và gạo Japonica ít bị tác động bởi lệnh cấm. Đây chính là phân khúc giúp gia tăng giá trị, giảm rủi ro cạnh tranh giá thấp.

Tăng vai trò dự trữ quốc gia: Việc mua tạm trữ không chỉ hỗ trợ giá lúa trong ngắn hạn mà còn giúp Việt Nam chủ động nguồn hàng, sẵn sàng cung ứng khi thị trường phục hồi.

Thúc đẩy thương hiệu gạo quốc gia: Thay vì chỉ dựa vào sản lượng, cần chú trọng vào câu chuyện thương hiệu, chứng chỉ chất lượng và bền vững, nhằm nâng cao vị thế hạt gạo Việt Nam trên bản đồ lương thực thế giới.

Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) dự báo lượng nhập khẩu gạo của Philippines năm 2025 có thể giảm 500.000 tấn, xuống còn 4,9 triệu tấn. Tuy nhiên, Philippines vẫn khẳng định duy trì Bản ghi nhớ với Việt Nam về việc cung cấp 1,5–2 triệu tấn gạo trắng mỗi năm. Điều này cho thấy thị trường này chưa hề khép cửa mà chỉ tạm dừng để điều tiết nội địa.

Philippines vẫn khẳng định duy trì Bản ghi nhớ với Việt Nam về việc cung cấp 1,5–2 triệu tấn gạo trắng mỗi năm.

Khi lệnh cấm hết hiệu lực, Việt Nam nhiều khả năng tiếp tục là đối tác chiến lược nhờ lợi thế về chất lượng, giá cả và vị trí địa lý. Nếu tận dụng tốt khoảng thời gian này để đa dạng hóa thị trường và nâng cấp chuỗi giá trị, ngành gạo Việt Nam không chỉ vượt khó mà còn có thể bứt phá mạnh mẽ hơn.

Quyết định tạm dừng nhập khẩu gạo từ Philippines là một thử thách lớn đối với xuất khẩu gạo Việt Nam, nhưng đồng thời cũng là cơ hội để nhìn lại chiến lược phát triển. Trong ngắn hạn, cần có chính sách hỗ trợ kịp thời cho nông dân và doanh nghiệp. Về dài hạn, ngành gạo Việt Nam phải hướng đến mục tiêu đa dạng hóa thị trường, nâng cao chất lượng và xây dựng thương hiệu gạo quốc gia, từ đó giảm phụ thuộc vào bất kỳ một thị trường đơn lẻ nào.

Chỉ khi đi theo hướng này, hạt gạo Việt mới thực sự bền vững, không chỉ là nguồn thu ngoại tệ quan trọng mà còn khẳng định vị thế quốc gia trong đảm bảo an ninh lương thực toàn cầu.