Gỡ rào cản phi thuế quan để hội nhập bền vững

Rào cản vô hình kìm chân thương mại

Thủy sản xuất khẩu đối diện nhiều rào cản phi thuế quan.

Với những tiến bộ đạt được từ Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA), phần lớn hàng hóa trong khu vực đã được hưởng ưu đãi thuế quan đáng kể. Tuy nhiên, trên thực tế, hoạt động thương mại vẫn chưa diễn ra một cách trôi chảy như kỳ vọng. Nguyên nhân nằm ở các rào cản phi thuế quan (NTB) – một dạng "thuế mềm" dưới hình thức quy định kỹ thuật, thủ tục phê duyệt hoặc các tiêu chuẩn nội địa khắt khe.

Theo ông Đoàn Vũ Hoài Nam – Cộng sự cấp cao của Công ty Luật TNHH ASL, đây là những rào cản đang trở thành gánh nặng thực sự cho doanh nghiệp. Điển hình là các yêu cầu không đồng nhất giữa các nước ASEAN về tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn sản phẩm hay quy định môi trường. Điều này buộc doanh nghiệp phải thích nghi linh hoạt, điều chỉnh sản phẩm và quy trình sản xuất theo từng thị trường, làm tăng chi phí và rủi ro vận hành.

Một minh chứng điển hình là tranh chấp thương mại giữa Brazil và Indonesia liên quan đến nhập khẩu thịt gà. Indonesia, viện dẫn lý do bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đã áp đặt hàng loạt quy định phức tạp như giới hạn cửa khẩu, yêu cầu dự báo nhu cầu nội địa và áp dụng hệ thống cấp phép nhập khẩu theo mùa. Dù bề ngoài tuân thủ luật pháp, các biện pháp này bị Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) xác định là mang tính phân biệt đối xử và thiếu cơ sở khoa học.

Tại Việt Nam, bà Lê Hằng – Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) – cho biết: rào cản phi thuế quan là lực cản rõ rệt với doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt trong ngành thủy sản. Những quy định về kiểm dịch động thực vật, yêu cầu ghi nhãn theo ngôn ngữ bản địa, truy xuất nguồn gốc và bao bì đặc thù đang đẩy chi phí hoạt động lên cao.

Cụ thể, chi phí kiểm nghiệm cho mỗi mẫu dao động từ 100 – 500 USD, thời gian kiểm dịch kéo dài tới 7 ngày. Với doanh nghiệp nhỏ, đây là chi phí không dễ cân đối. Riêng về ghi nhãn sản phẩm, chi phí thiết kế cho mỗi loại bao bì có thể từ 5.000 – 20.000 USD. Nếu nhãn bị từ chối tại cửa khẩu, chi phí phát sinh cho lưu kho và xử lý còn lớn hơn.

Với các thị trường Hồi giáo trong ASEAN, doanh nghiệp Việt buộc phải đạt chứng nhận Halal – một quy chuẩn vừa bắt buộc, vừa tốn kém. Chi phí cấp chứng nhận ban đầu từ 1.000 – 10.000 USD, chưa kể các khoản gia hạn và đầu tư cải tiến quy trình sản xuất để phù hợp, có thể lên tới 100.000 USD cho mỗi cơ sở sản xuất.

Tăng liên kết và minh bạch pháp lý

Sơ chế và đóng gói nông sản theo tiêu chuẩn xuất khẩu giúp đáp ứng yêu cầu pháp lý và kỹ thuật của thị trường khu vực.

Trong bối cảnh trên, việc tạo lập một môi trường đầu tư và thương mại minh bạch, đồng bộ và ít rào cản hơn là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp trong khối ASEAN có thể mở rộng thị phần lẫn nhau. Việt Nam thời gian qua đã thể hiện những nỗ lực đáng ghi nhận trong cải cách thể chế, đặc biệt là việc hoàn thiện Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP), cùng với các sửa đổi trong Luật Đầu tư và các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân.

Các nghị quyết như Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị hay Nghị quyết 02 của Chính phủ đều tập trung vào cải thiện môi trường kinh doanh, giảm gánh nặng tuân thủ và tăng cường minh bạch trong thủ tục hành chính. Đây là nền tảng quan trọng để gỡ dần các rào cản phi thuế quan, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho dòng chảy thương mại và đầu tư.

Tuy nhiên, theo ông Nam, vẫn còn một điểm nghẽn quan trọng: tình trạng thực thi không đồng bộ giữa các địa phương và giữa các bộ ngành trong cùng một quốc gia. Dù Việt Nam đã nội luật hóa nhiều tiêu chuẩn quốc tế như ISO, IEC, nhưng việc triển khai vẫn chưa nhất quán, khiến doanh nghiệp phải gánh thêm chi phí tuân thủ không cần thiết.

Để giải quyết bài toán này, ông Nam cho rằng cần đẩy mạnh cơ chế phối hợp liên bộ, cùng với triển khai kỹ thuật đồng nhất trên cả nước. Khi quy định rõ ràng, cách thực thi đồng bộ thì niềm tin của doanh nghiệp vào hệ thống pháp lý cũng sẽ tăng lên, từ đó khuyến khích đầu tư và mở rộng thị trường.

Một yếu tố khác đang ngày càng được cộng đồng doanh nghiệp quan tâm là pháp lý thương mại quốc tế và quyền sở hữu trí tuệ. Trong bối cảnh địa chính trị phức tạp và cạnh tranh thương mại gay gắt, việc nắm rõ quy định pháp lý tại từng thị trường trở thành yêu cầu chiến lược. Doanh nghiệp cần chủ động lập bản đồ pháp lý, đăng ký bảo hộ thương hiệu, bản quyền, sáng chế ở từng quốc gia để giảm thiểu rủi ro bị xâm phạm tài sản trí tuệ.

Tự do thương mại không thể chỉ dừng ở việc cắt giảm thuế suất. Khi rào cản phi thuế quan vẫn hiện diện dưới nhiều hình thức tinh vi, sự kết nối ASEAN sẽ mãi là tiềm năng chưa trọn vẹn. Để hiện thực hóa một cộng đồng kinh tế ASEAN thực chất và bền vững, việc xóa bỏ những rào cản vô hình ấy cần được coi là ưu tiên hàng đầu trong chính sách hội nhập.

Ngành rau quả chuyển mình trước thử thách mới

Hậu kiểm – “tấm vé giữ uy tín” cho nông sản Việt trên thị trường quốc tế

Vượt rào cản chất lượng – Nông sản Việt trên đường vươn tầm quốc tế

Trái cây Việt tìm chỗ đứng bền vững toàn cầu