Chuyển đổi mô hình hộ kinh doanh để phát triển bền vững

Nhiều rào cản khiến hộ kinh doanh ngần ngại chuyển đổi

Hộ kinh doanh thực phẩm đang từng bước hoàn thiện quy trình sản xuất để hướng tới mô hình doanh nghiệp bài bản và bền vững.

Dù đang đóng vai trò lớn trong nền kinh tế với hơn 5,2 triệu hộ kinh doanh tạo việc làm cho khoảng 8-9 triệu người, song phần lớn trong số đó vẫn lựa chọn hoạt động dưới hình thức hộ cá thể thay vì đăng ký thành doanh nghiệp. Lý do chủ yếu nằm ở tâm lý ngại thay đổi, lo ngại phức tạp trong thủ tục, và mong muốn duy trì sự đơn giản trong vận hành, thuế má.

Chia sẻ tại hội thảo chuyên đề “Tìm hiểu vấn đề lên công ty" và "thay đổi thuế khoán” do Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao và Trung tâm BSA phối hợp cùng VCCI TP.HCM tổ chức ngày 17/6, bà Nguyễn Cẩm Chi - Giám đốc Khối tư vấn phát triển bền vững, Công ty MCG Management Consulting cho rằng, nhiều hộ kinh doanh hiện vẫn hoạt động không hóa đơn, không kê khai thuế, mua hàng trực tiếp từ nông dân, khiến họ tự đánh mất cơ hội mở rộng kênh phân phối, xuất khẩu hay tiếp cận các chính sách hỗ trợ.

Với lĩnh vực thực phẩm - nông sản, theo bà Chi, đây là nhóm ngành đòi hỏi cao về truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm và trách nhiệm đối với người tiêu dùng. “Dù có lên công ty hay không, hộ kinh doanh cũng cần xác lập tư duy minh bạch. Không thể tồn tại lâu dài nếu không minh bạch nguồn gốc”, bà nhấn mạnh.

Ngoài ra, việc không có hóa đơn khiến người bán khó khẳng định chất lượng sản phẩm. Theo bà Chi, hóa đơn và máy tính tiền điện tử không chỉ là yêu cầu từ cơ quan thuế mà còn là công cụ giúp người tiêu dùng truy trách nhiệm nếu xảy ra sự cố.

Về mặt pháp lý, hộ kinh doanh không có tư cách pháp nhân, không có con dấu, không thể huy động vốn và phải chịu trách nhiệm vô hạn bằng toàn bộ tài sản của chủ hộ. Luật sư Ngọ Tiến Đức, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, phân tích: “Việc chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp sẽ giúp tổ chức kinh doanh trở thành một thực thể độc lập, có thể ký hợp đồng, vay vốn, tuyển dụng nhân sự và tham gia các dự án với tư cách pháp nhân. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro pháp lý, mở rộng quy mô và phát triển lâu dài”.

Trên thực tế, theo thống kê của Bộ Tài chính, tính đến cuối năm 2024, cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ, cá nhân kinh doanh đang được cơ quan thuế quản lý. Trong đó, 2,2 triệu hộ hoạt động ổn định và mang lại nguồn thu gần 26.000 tỷ đồng mỗi năm. Điều đáng chú ý là đã có hơn 4.000 hộ có doanh thu vượt 10 tỷ đồng mỗi năm, 860 hộ đạt trên 30 tỷ đồng, và 5 hộ có doanh thu hơn 200 tỷ đồng, cho thấy quy mô của nhiều hộ đã tiệm cận doanh nghiệp nhưng vẫn “kẹt” ở mô hình cá thể.

Chuyển đổi mô hình để vươn tầm chuyên nghiệp

Chuyển đổi lên doanh nghiệp không chỉ giúp minh bạch hoạt động mà còn mở ra cơ hội tiếp cận ưu đãi về thuế, quản trị và kết nối thị trường cho hộ kinh doanh.

Mặc dù việc chuyển đổi lên doanh nghiệp vẫn khiến một bộ phận hộ kinh doanh e ngại, song theo các chuyên gia, đây là bước đi tất yếu để nâng cao năng lực cạnh tranh, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu có 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030 và 3 triệu vào năm 2045 theo Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị.

Ông Mai Sơn - Phó Cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) cho biết, cơ quan thuế đang khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp siêu nhỏ. Việc này giúp minh bạch hóa hoạt động, tạo điều kiện để hộ tiếp cận các chính sách ưu đãi, trong khi nếu kinh doanh không lãi thì cũng không bị buộc đóng thuế.

Không chỉ được hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong 2 năm đầu và giảm 50% trong 4 năm tiếp theo theo Luật mới có hiệu lực từ 1/10/2025, các doanh nghiệp mới thành lập còn được hỗ trợ về phần mềm quản lý bán hàng, chuyển đổi số, đào tạo quản trị và kết nối thị trường.

Theo ông Hoàng Xuân Nam - Phó Trưởng phòng Quản lý và Hỗ trợ doanh nghiệp số 4, Chi cục Thuế KV II, chuyển đổi lên doanh nghiệp giúp hộ kinh doanh dễ dàng xin các loại giấy phép như an toàn thực phẩm, phòng cháy chữa cháy... vốn là điều khó thực hiện nếu vẫn ở hình thức hộ cá thể.

Ở góc độ vận hành, bà Nguyễn Cẩm Chi lưu ý, khi chuyển đổi, hộ kinh doanh cần định giá lại tài sản, kê khai máy móc, chuẩn hóa quy trình và hệ thống kế toán để phù hợp với yêu cầu minh bạch tài chính. Đây cũng là điều kiện bắt buộc để tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu hay hợp tác với các đối tác lớn trong và ngoài nước.

Ông Nguyễn Ngọc Tịnh - Phó Chủ tịch Hội Tư vấn và Đại lý thuế TP.HCM cho biết, theo Thông tư 132/2018, chế độ kế toán áp dụng cho doanh nghiệp siêu nhỏ được thiết kế đơn giản, linh hoạt, hộ có thể tự xây dựng mẫu biểu chứng từ, miễn là đảm bảo được sự minh bạch. Việc nộp thuế cũng tương đương với hộ kinh doanh theo phương pháp trực tiếp, không quá phức tạp.

Tuy nhiên, để quá trình “nâng đời” thành công, các chuyên gia pháp lý khuyến cáo hộ cần lựa chọn mô hình doanh nghiệp phù hợp như công ty TNHH hay cổ phần, tùy vào số lượng thành viên, quy mô vốn và mục tiêu kinh doanh. Đồng thời, không bỏ qua các thủ tục thông báo tới cơ quan thuế, ngân hàng và tuân thủ quy trình pháp lý trong quản lý kế toán, hợp đồng và tài sản.

Theo ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI, để thúc đẩy khu vực 5 triệu hộ kinh doanh hiện nay chuyển đổi thành doanh nghiệp, Việt Nam cần có chính sách thực sự đột phá về thuế, tài chính, kế toán theo hướng đơn giản, dễ tiếp cận. Ông cũng đề xuất áp dụng miễn thuế 2-3 năm cho các doanh nghiệp mới chuyển đổi, như cách các tập đoàn lớn từng được hưởng. “Càng có nhiều doanh nghiệp nhỏ hoạt động bài bản thì nền kinh tế càng vững chắc. Họ chính là lực lượng sẽ phát triển lên doanh nghiệp vừa và lớn trong tương lai”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Chuyển đổi từ khoán sang kê khai: Thách thức và cơ hội cho hộ cá thể

Xóa bỏ thuế khoán: “Bước đệm thể chế” đưa hộ kinh doanh lên doanh nghiệp

Hóa đơn điện tử – bước đệm xây thương hiệu cho hộ kinh doanh thời số hóa

Hộ kinh doanh nhỏ trước ngã rẽ hóa đơn điện tử

Đại biểu Quốc hội đề xuất giãn lộ trình bỏ thuế khoán